Hoeveel last heeft 1018 van zomerse hitte?

Het is ook nooit goed met het Nederlandse weer. Met de zomer in aantocht zal het niet lang meer duren of mensen beginnen te klagen over de hitte. Hoort dit bij onze volksaard of is er meer aan de hand? We zochten het voor u uit.

Henk Leenaers | Illustratie Erik van Ophem

Als mensen over de hitte klagen, word ik vaak een beetje lacherig. Wel elk jaar naar Spanje of Italië om wekenlang in de zon te bakken, maar nu het gedroomde zomerweer naar ons toekomt, toch lekker in de mopperstand? In zulke situaties mag ik graag een kennis citeren die – vele jaren geleden alweer – bij gesomber over het weer en het klimaat grapte: “Klimaatverandering? Klimaatverbetering zul je bedoelen!” Toch lijkt er meer aan de hand als je naar de officiële cijfers kijkt. Zo meldden Spaanse onderzoekers dat in 2023 – het warmste jaar ooit – meer dan 47.000 Europeanen zijn overleden aan de gevolgen van hitte. En volgens het RIVM bezwijken alleen al in ons eigen land gemiddeld 750 mensen per jaar aan hoge temperaturen. Daarvan zijn er 250 een direct gevolg van klimaatverandering.

Lekker koel in Artis
Hoe heet wordt het in Amsterdam tijdens een hittegolf? Verrassend genoeg is dat tot in groot detail bekend. Tijdens het tropische weekend van 12 en 13 augustus 2022 hing er namelijk een NASA-satelliet boven ons land, die van elk stukje van 70 bij 70 meter de grondtemperatuur heeft opgemeten. Terwijl de luchttemperatuur dat weekend opliep tot 33,8°C, kon je aan het heetste stukje stoep je voeten branden. Rondom het Damrak werd het asfalt maar liefst 45°C. Andere oververhitte plekken zijn het dak van Amsterdam Centraal en het Rembrandtplein. In 1018 viel het met de hitte nog mee. Uitschieters waren er rond het Mr. Visserplein en het Waterlooplein (43°C), de Sarphatistraat (42°C) en het Funenpark (41 °C); koeler was het in het oostelijk deel van Artis (38°C), langs de Amstel (37°C) en op het Marineterrein en de Windrooskade (36°C).

Binnen zit je te bakken
Lekker binnenblijven, zou je zeggen, dan valt het met de overlast misschien wel mee. Zo simpel is het helaas niet. Tijdens de hittegolf in september 2023 gaven 570 Amsterdammers de temperatuur in hun slaapkamer door aan onderzoekers van het AMS Instituut en de Wageningen Universiteit. Vrijwel alle metingen lagen boven de gezondheidsgrens van 24°C, met tientallen uitschieters tussen 30 en 35°C – bijna 10 graden warmer dan buiten. De onderzoekers zagen nog iets opmerkelijks: als het in de loop van de avond buiten al begint af te koelen, warmt het in huis nog vier uur lang op. En is de hittegolf volgens het KNMI alweer voorbij, dan blijft de hitte binnenshuis nog vijf dagen hangen. De boosdoener is ‘de thermische massa van het gebouw’, waarmee de onderzoekers bedoelen dat bakstenen en beton de warmte lang vasthouden. Terwijl buiten alweer een fris briesje waait, zit je binnen nog te bakken.

Elk jaar veertig dagen hitte eiland
Wat geldt voor baksteen en beton, geldt ook voor asfalt en klinkers. En omdat de hele stad hiermee vol ligt, is het in de stad op warme dagen 5 tot 12 graden warmer dan in de buitengebieden. Zo’n opgewarmde stad in een koele omgeving staat bekend als een ‘hitte-eiland’. En het aantal dagen waarop de stad als hitte-eiland werkt, neemt door klimaatverandering steeds meer toe. In 2085 zijn er naar verwachting veertig dagen per jaar waarop de straat en de huizen ’s nachts nauwelijks meer afkoelen. Dat zorgt niet alleen voor sterfte onder ouderen en zwakkeren, maar kan ook bij jongeren leiden tot huiduitslag, krampen, oververmoeidheid, beroertes, nierfalen en ademhalingsproblemen. De stad zelf heeft ook onder de hitte te lijden: bruggen kunnen niet meer open of dicht, tramrails trekken krom, elektriciteitskabels raken oververhit en bacteriën vervuilen het opgewarmde drinkwater.

65 procent van de 65-plussers in een te heet huis
Voor klachten hoeven we niet te wachten tot 2085. Volgens een enquête door het CBS in 2024 kan één op de drie huishoudens zijn woning niet voldoende koelen op warme dagen. In huurwoningen is dat zelfs één op de twee. Kijk je naar de hittescores op energielabels, zoals de onderzoeksjournalisten van Investico hebben gedaan, dan blijkt dat bijna tien miljoen Nederlanders in een te heet huis wonen. De score hangt onder meer af van hoeveel glas er in de gevel zit, of de gevel op het zuiden staat en of er voldoende ventilatie is. Oude Amsterdamse woningen komen er op deze punten slecht vanaf en worden relatief vaak bewoond door ouderen. Vandaar dat maar liefst 65 procent van de 65-plussers in onze stad in een huis woont met een te hoge hittescore.

Hitteprobleem voor huurders
Geen wonder dat de huurcommissie nogal wat klachten ontvangt van huurders. Maar vrijwel al die klagers komen van een koude kermis thuis. Want in de Nederlandse wet is alleen het recht op warmte vastgelegd, niet het recht op koelte. De verhuurder hoeft dus niets te doen om de hitte te bestrijden. Dat is wél zo als een woning na 1 januari 2021 is gebouwd. Zo’n nieuwbouwhuis moet namelijk voldoen aan zogeheten BENG-eisen (voor Bijna EnergieNeutrale Gebouwen). Een van die eisen is dat het in de zomermaanden binnen niet te heet mag worden. Woon je niet in Oostenburgse nieuwbouw, dan moet je maar hopen dat de Actieagenda Hitte die het kabinet later dit jaar zou presenteren, jouw hitteprobleem oplost. Voor wie zich geen zonwering kan veroorloven, zit er intussen weinig anders op dan goed ventileren, vooral ’s avonds en ’s nachts. Een airco aanschaffen is misschien niet zo’n goed idee, want die koelt wel jouw huis af, maar verwarmt tegelijk ook de omgeving. In de Amsterdamse binnenstad zorgt dat nu al voor 1-2 graden extra opwarming, aldus de Wageningen Universiteit. Niet fijn voor je buren.