Omdat Amsterdam van het aardgas af wil en streeft naar uitstootvrij vervoer, moeten we elektrisch gaan verwarmen, koken en autorijden. Daar is veel meer stroom voor nodig dan het net nu kan leveren. Lukt het Liander en de gemeente om het elektriciteitsnet snel genoeg te verzwaren, zodat bewoners en VvE’s tijdig kunnen verduurzamen?
Tekst en foto Henk Leenaers
Regelmatig is Liander aan het werk in postcodegebied 1018 voor onderhoud en uitbreiding van het elektriciteitsnet. Afgelopen tijd ging de straat open in de Plantage Muidergracht, de Roetersstraat en de Hoogte Kadijk, waar vanaf juli de elektriciteitskabels worden vervangen. Wie denkt dat dit ongemak van tijdelijke aard is, mag zijn borst nat maken, want we staan pas aan het begin van een gigantische operatie. Om aan de toenemende vraag naar stroom te voldoen, moet de capaciteit van het elektriciteitsnet de komende 25 jaar 3 tot 4,5 keer zo groot worden. Alleen al in het centrum komen er ca. 125 nieuwe elektriciteitshuisjes bij en moet 120 tot 160 kilometer nieuwe kabel worden ingegraven – drie tot vier marathons aan opengebroken straten.
Voorrang voor verduurzaming?
Volgens de laatste prognose van Liander en gemeente Amsterdam neemt de vraag naar stroom toe van 870 megawatt in 2020 tot maximaal 4250 megawatt in 2050. Verrassend genoeg is maar 28% daarvan nodig voor verduurzaming. Andere grootgebruikers van stroom zijn datacenters (27%), nieuwe woningen (10%) en industrie in het havengebied (6%). De vraag die zich dan ook gelijk aandient, is: hoe wordt de extra stroom straks verdeeld? Want als de gemeente wil dat Amsterdammers in 2030 uitstootvrij autorijden en in 2040 van het aardgas af zijn, dan mag je verwachten dat bewoners voorrang krijgen. Eerst voldoende stroom voor warmtepompen en laadpalen, daarna pas voor datacenters en de industrie. Maar is dat ook zo?
Als Liander naar de gemeente wijst en de gemeente naar zijn bewoners, dan zou je zomaar kunnen denken dat het ontbreekt aan regie
Voordat we deze vraag beantwoorden staan we stil bij de benodigde veranderingen in onze buurt. Een centrale rol is weggelegd voor Energetica, het monumentale pand aan de Hoogte Kadijk waarin tot 1950 een kolengestookte elektriciteitscentrale was gevestigd. Dit gebouw huisvest een van de 23 150 kV-onderstations in Amsterdam en voorziet 60% van de binnenstad van stroom. Je kunt zo’n onderstation vergelijken met een reusachtig transformatorhuisje, de grote broer van de veel kleiner elektriciteitshuisjes elders in de wijk. Een onderstation zet hoogspanning om in middenspanning, waarna elektriciteitshuisjes er laagspanning van maken – de 230 V uit het stopcontact.
Meer vraag naar stroom betekent meer onderstations; in de hele stad komen er 29 bij. Met het bestaande onderstation aan de Hoogte Kadijk loopt onze buurt voorop, want dit hoeft de komende jaren alleen maar te worden uitgebreid en vernieuwd. Volgens Liander wordt het verbouwde onderstation al in 2030 in gebruik genomen. Mooi op tijd om onze buurt te verduurzamen, zou je denken. Maar dat is waarschijnlijk een te voorbarige conclusie. Want om de extra stroom uit dit onderstation in 1018 te kunnen distribueren, zijn volgens Liander 38 tot 62 nieuwe elektriciteitshuisjes nodig en tientallen kilometers ondergrondse kabel. De aanleg daarvan is vooral in het centrumgebied extra lastig, aldus Liander: “Dat komt door de vele ondergrondse kabels en leidingen, beperkte ruimte, slechte staat van de kademuren en het gebrek aan ruimte voor transport en wegverkeer.”
Stroom-slokop
Maar er zit meer in de weg van een soepele verduurzaming. Elders in de stad zijn datacenters de grote slokop als het om stroom gaat, in onze buurt zijn dat volgens Liander de herontwikkeling van het Marineterrein en de verduurzaming van de zee- en riviercruises bij de Passenger Terminal. We melden ons bij de woordvoerder van Liander met de vraag hoe de extra stroom straks wordt verdeeld. Krijgt verduurzaming voorrang? Dat is niet het geval. “In algemene zin geldt het principe ‘Wie het eerst komt, het eerst maalt’,” zo luidt zijn reactie,“we handelen aanvragen af op volgorde van binnenkomst.” Tot voor kort was het wel mogelijk om uitzonderingen te maken, onder meer voor partijen die het stroomnet ontlasten (bijvoorbeeld met een grote accu) of die bijdragen aan de veiligheid (denk aan politie, brandweer en de zorg). Je zou willen dat verduurzamen ook hoog op deze prioriteitenlijst zou staan, maar dat is niet zo. Bovendien veegde de rechter de lijst begin maart alweer van tafel.
Even een korte samenvatting: Vanaf 2030 komt er steeds meer stroom de wijk in, via het vernieuwde onderstation Hoogte Kadijk. De bouw van elektriciteitshuisjes en het ingraven van kabels zorgt tijdelijk voor overlast, maar daarna is er genoeg stroom voor warmtepompen en laadpalen. Zo zou het kunnen gaan, maar er is ook een kans dat bewoners en VvE’s pas later aan de beurt komen, omdat grote partijen als de Passenger Terminal hoger op de wachtlijst staan. Dat kan niet de bedoeling zijn en dat is ook niet de boodschap van het in 2024 verschenen Ontwikkelperspectief Distributienet Amsterdam’ van Liander en de gemeente. Daarin staat dat Liander buurtgericht aan de slag gaat, door op het juiste moment en op de juiste plekken investeringen te doen. Zo wordt voldaan aan de toenemende vraag naar stroom.
Gebrek aan regie
Hoe vaak ik de woordvoerder ook vraag naar de aanpak voor ónze buurt, Liander blijft een antwoord schuldig. Wanneer er extra capaciteit beschikbaar komt, hoeveel en op welke plekken, zijn vragen die hij niet kan of wil beantwoorden. Wel wil hij kwijt dat zo’n antwoord afhankelijk is van de door de gemeente gekozen warmteoplossing. Daarmee komen we niet veel verder, want dezelfde gemeente stimuleert VvE’s om samen te werken en zélf op zoek te gaan naar alternatieve warmtebronnen. Als Liander naar de gemeente wijst en de gemeente naar zijn bewoners, dan zou je zomaar kunnen denken dat het bij de verzwaring van het stroomnet ontbreekt aan regie. Dat is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk, want de NOS meldde enkele weken geleden dat burgers en bedrijven opdraaien voor de kosten van deze netverzwaring: tot 2040 een kostenstijging van 400 naar 1100 euro per huishouden per jaar. Mogen we misschien weten wat Liander met dit geld gaat doen, te beginnen in onze buurt?
