Hoe vergaat het kleine, zelfstandige ondernemers in Oost in de Coronatijd? Gaan ze overleven? Floreren ze juist? Of is het nu nog te vroeg om er iets over te melden? De eerste in de reeks: De Amsterdamsche Zeepfabriek.
Ondernemer in coronatijd | Anne-Mariken Raukema
Handen wassen, handen wassen, handen wassen. Je zou denken dat met deze oproep die sinds de uitbraak van het corona-virus luid klinkt, mensen meer zeep kopen. Maar de crisis gaf geen grote klap voor de Amsterdamsche Zeepfabriek, gehuisvest in twee bescheiden kelderboxen in een voormalig parochiehuis aan de Tweede Oosterparkstraat. ‘We moeten het vooral hebben van onze supporters. Wie de zeep waardeert, geeft het door’, zegt Toetsie Zwitserlood (1970).
Door het gebruik van biologische ingrediënten die van over de hele wereld komen, is de zeep duurder dan industriële. Per maand worden zo’n vierhonderd stukken zeep met de hand gemaakt en ingepakt. Van meet af aan heeft ze een internationaal keurmerk voor de grondstoffen, wat de zeep betrouwbaar maakt. Zwitserlood woont ‘om de hoek’, in de Vrolikstraat, waar ze in de ochtenduren een Bed & Breakfast runt. Begin jaren 90, toen het nog een beetje gribusbuurt was, is ze hier komen wonen en is nooit meer weggegaan. ‘Er is zo veel verbeterd!’, glundert ze.
Geboorte van de Zeepfabriek
Zes jaar geleden bedacht Renske Gras, psychiatrisch verpleegkundige, het idee van de Amsterdamsche Zeepfabriek. Ze zat in bad, na een maandelijkse pubquiz bij vrienden die Brouwerij De Prael waren begonnen. Bier maken is een ambacht met veel handelingen in het productieproces. Dat doet men daar met mensen met een psychiatrische achtergrond.
Het werd dus geen bier, maar zeep. Een niet onbelangrijke leermeester was Werfzeep in Utrecht, een initiatief dat eerder was gestart en inmiddels tot grote omvang was uitgegroeid. Gras gaf een zelfgemaakt zeepje aan Toetsie Zwitserlood. Die vond het heerlijk! Een week later belde Renske Gras haar. Ze was wel klaar met haar werk in de geestelijke gezondheidszorg, door alle bezuinigingsronden. Zouden ze samen niet een zeepfabriek beginnen?
Zwitserlood was op dat moment wel klaar met de jeugdzorg, waar ze zeventien jaar in werkte en ook met lede ogen bezuiniging op bezuiniging aan moest zien. Ze wilde wel zeep leren maken, ze stoorde zich al heel lang aan de chemische shampoos en conditioners. En ze vindt dat mensen veel meer zouden moeten kiezen voor verantwoord geteelde biologische producten en ingrediënten. ‘In de jaren 50 gebruikte bijna iedereen natuurlijk gemaakte zeep. Iemand die je kende maakte eens per jaar een voorraadje.’
Zwitserlood stortte zich in dit avontuur. Na een half jaar stapte Gras er uit en sindsdien werkt Zwitserlood vrijwel elke doordeweekse middag met een wisselende groep vrijwilligers ‘met een afstand tot de arbeidsmarkt’ in de Amsterdamsche Zeepfabriek.
Handen wassen
In weerwil van de nationale oproep begin maart om handen te wassen stijgt de vraag naar biologische zeep niet. ‘Een gebruiker doet een week of zes met een stuk zeep’, aldus Zwitserlood. ‘Die koopt een stuk extra om cadeau te doen, als steun.’ De Amsterdamsche Zeepfabriek levert per bakfiets aan een aantal vaste verkooppunten verspreid over de stad. Ekodis aan de Beukenweg is er daar een van. De webshop is een bescheiden aanvullend kanaal. De maandelijkse Pure Markt in Park Frankendael levert inmiddels vaste klanten op uit Amsterdam en daarbuiten. Via Boeren & Buren worden ook zeepjes verkocht. Bewust richt Zwitserlood zich op lokaal, alleen Amsterdam. Dat biedt anderen buiten de stad de mogelijkheid om ook kleinschalig zeep te maken.
Donut Economy
Zwitserlood denkt ook over de toekomst van de bescheiden werkplaats. Als ze er ooit mee zou stoppen, dan alleen als een of twee van de medewerkers de fabriek zouden willen overnemen. Het gedachtengoed van Kate Raworth (‘Donut Economy’) ligt dichtbij de bedrijfsvoering van de zeepfabriek. Dat houdt in dat je als producent ook verantwoordelijk bent voor de gevolgen ervan. Daarom worden ze stukken zeep in papier verpakt, niet in plastic. En in Amsterdam per fiets bezorgd. Het is een manier van leven. Bewust reist Zwitserlood binnen Europa met de trein. ‘Alleen als een goede vriendin in Zuid-Spanje heel ziek zou zijn, vlieg ik.’
Huurverhoging
Terug naar de corona-crisis. In april overwoog ze een van de kleine kelderboxen die ze huurt van Ymere op te zeggen vanwege teruglopende inkomsten. De opzegtermijn is drie maanden. Maar nu de bestellingen voor kerstpakketten en personeelsmarkten weer binnenkomen, heeft ze besloten beide ruimtes aan te houden. Een voor de productie, een voor het verzendklaar maken en de administratie. De huur van € 710 per maand voor twee koude, kleine ruimtes met nauwelijks lichtinval drukt fors op het sympathieke bedrijf. Ook hier tikt de jaarlijkse huurverhoging weer hard aan. ‘Je moet wel een beetje gek zijn om dit te doen, maar ik doe het met hart en ziel en zou niets anders meer willen.’
Het zijn vooral de zuiver biologische ingrediënten die de zeep kostbaar maken. De oliën komen uit de Filippijnen, hennepzaad uit Litouwen, geurstoffen worden vanaf Madagaskar ingevlogen, de lavendel en olijfolie zijn Europees (Frankrijk en Spanje). Eucalyptusolie komt uit Portugal, van oorsprong komt de boom uit Australië. Het is een voorbeeld van het dilemma waar Zwitserlood steeds voor staat. Dat is erg ver weg, en moeten de etherische oliën ingevlogen worden. Als er dan bosbranden in Portugal ontstaan, moeten lastige keuzes worden gemaakt. Een stuk natuurlijke zeep van 100 gram kost € 8,00. Daarvan gaat een euro naar de Belastingdienst, een euro naar de Zeepfabriek, € 1,50 naar Ymere voor de huur, een kwartje gaat op aan verzekeringen en aanverwante kosten en de rest (€ 4,25) is voor de inkoop van de ingrediënten.
super tof!
trouwens: mèt en zònder afstand tot de arbeidsmarkt 🙂 iedereen heeft wat te halen en brengen en zeep inpakken en maken is n fijn werkje..
En Renske is altijd kick-ass Psychiatrisch Hulpverlener gebleven, ze zag vooral door de bezuinigingen dit soort plekken verdwijnen en dat was niet okay. Ik wilde graag dat t ook voor jongvolwassenen en bio zou zijn, en De Zeepfabriek was daar. We zijn ienieminie, we draaien en gaan door! Handen wassen met blok zeep, water en goed afdrogen! Toetsie
Sinds een klein jaar wil mijn haardos niet meer zonder shampoobar van de Amsterdamsche Zeepfabriek en ík ook niet. Wat is die fijn! Volume zonder troep en het ruikt en schuimt heerlijk, een echte aanrader ?
oh, en POPkwis.. 🙂