Het nieuw ingerichte H’ART Museum – de voormalige Hermitage aan de Amstel – opent met de tentoonstelling Julius Caesar – Ik kwam, ik zag en ging ten onder te zien. oost-online ging kijken.

Anne-Mariken Raukema

We hebben allemaal wel van Julius Caesar gehoord, maar het echte verhaal blijft bij velen achter. Dat hij de maand juli – zijn geboortemaand – naar zichzelf noemde, zegt veel over zijn macht. Hij voerde een jaar voor zijn dood de Juliaanse kalender in. Het museum toont aan de hand van een kleine honderdvijftig, vaak eeuwenoude, objecten een van de spannendste verhalen uit de wereldgeschiedenis: het levensverhaal van de dictator Julius Caesar (100 – 44 v. Chr.), die delen van het huidige Europa gewelddadig aan zijn gezag onderwierp.

Hij is wel bekend als een legendarische veldheer, maar was ook een getalenteerde redenaar en buitengewoon staatsman die uitgroeide tot een van de machtigste heersers van zijn tijd. Zijn dood is misschien wel de bekendste politieke moord ooit. En hij zou voor velen een inspiratiebron worden: van toneelschrijver William Shakespeare tot latere heersers als Karel V en Napoleon Bonaparte.

Levensverhaal in negen scenes

Eigenlijk vreemd dat niet eerder in ons land een solotentoonstelling werd gewijd aan deze belangwekkende historische figuur. Gezien de actuele slagvelden op de oostgrens van Europa is ruim tweeduizend jaar later Caesars nalatenschap nog steeds actueel. De compacte en informatieve tentoonstelling laat in negen scènes in het levensverhaal van Julius Caesar zien. Het begint met de mythevorming die zijn imago eeuwenlang bepaalde. Sinds begin vorige eeuw werden verschillende films over hem gemaakt: van de stomme film Méliès (1907) tot Caesar moet sterven (2012) van de gebroeders Taviani.

De meesten van ons hebben de kop van de grootheerser wel voor ogen. Om zijn kaalheid te verbergen, kamde hij zijn overgebleven haar over z’n schedel tot op het voorhoofd, waardoor de karakteristieke pony ontstond. De expositie geeft in een notendop de carrière van de dictator: van briljant politicus tot consul van Rome. Van zijn oom Gaius Marius – generaal en zesvoudig consul – leerde hij hoe een goed militair en politicus te worden, in een tijd waarin de kleine elite van patriciërs het voor het zeggen had. Daarna kwamen de burgers, daaronder de vrijgemaakten en onderaan de grootste groep: de tot slaaf gemaakten.

Zijn militair leiderschap kenmerkte zich door vier pijlers: snelheid, technisch inzicht, risico en agressie. Het Romeinse Rijk werd gaandeweg uitgebreid, eerst met Noord-Italië en Zuid-Frankrijk. Later met Spanje en het huidige Turkije, het Midden-Oosten en delen van Noord-Afrika. Ook is aandacht voor de opmars van zijn troepen tot de rivieren de Maas en de Waal. In 1990 werden bij Kessel-Lith in Noord-Brabant menselijke botrestanten en wapentuig van de overmeesterde Germanen gevonden.

Cleopatra

Een deel van de expositie gaat in op Caesars (kortstondige) hartstochtelijke relatie met de Egyptische
Cleopatra. Zij was net twintig en verwikkeld in een troonsopvolging, toen Caesars troepen haar land binnenvielen. Cleopatra moet niet alleen knap, intelligent en politiek bekwaam zijn geweest, maar ook nog eens een sterk karakter hebben gehad. Na Julius Caesar kreeg ze van doen met Marcus Antonius aan haar zijde. De iconische film (Cleopatra) uit 1963 met in de hoofdrollen Liz Taylor en Richard Burton werd legendarisch.
Net als de fascinatie voor Caesar is die voor Cleopatra van alle tijden, met de nodige beeldvorming en discussie.

Zo deed net nog de Netflix-serie Queen Cleopatra (2023) veel stof opwaaien, mede door de keuze voor een zwart Afrikaans perspectief. De relatie tussen Cleopatra en Caesar wordt onder de loep genomen – een affaire die vooral van strategische aard is geweest. Cleopatra weet de onafhankelijkheid van haar koninkrijk te bewaren, terwijl Caesar zich verzekerd van een persoonlijke en financiële band met Egypte. Ze zijn compleet aan elkaar gewaagd. Rome raakt in de ban van de Egyptische cultuur; een direct gevolg van de relatie tussen Cleopatra en Caesar. Er verrijzen obelisken, piramiden en een heiligdom voor Isis in het midden van de stad. De tentoonstelling laat enkele voorbeelden zien.

Caesars einde

Aan Caesars oorlog in Gallië is een apart deel gewijd; het is een illustratie van zijn loopbaan als veldheer met aandacht voor zijn oorlogsmisdaden. Net als een indrukwekkende setting die het luxe Rome in de tijd van Caesar verbeeldt. Ook wordt de moord op Caesar als een plot ontrafeld; van voortekenen die onheil voorspellen tot zijn ondergang. Met het keizerrijk van Caesars opvolger Augustus breekt een nieuw hoofdstuk aan in de tentoonstelling, gevolgd door zijn nalatenschap en een slotscène waarin op Caesars persoon en handelen door het publiek kan worden gereflecteerd. Na zijn dood werd hij verheven tot divus, wat goddelijk betekent. Tot in de vijfde eeuw blijft het Romeinse Rijk bestaan; maar liefst 72 keizers zullen hem opvolgen, de meesten niet langer dan drie, vier jaar. Er zitten bekende namen bij (Tacitus, Tiberius) en minder bekende (Avitus, Olybrius). In de derde eeuw ziet men echter het ooit zo machtige rijk uiteenvallen.

Mannending?

De expositie oogt robuust en bijna industrieel, met dikke buizenconstellaties en veel grote glazen vitrines. Dat kan niet de reden zijn waarom er op het moment dat ik de tentoonstelling bezoek, meer mannen dan vrouwen rondlopen. Het zal toch eerder de persoon van Julius Caesar zijn. De vele indrukwekkende objecten komen uit musea uit binnen- (Rijksmuseum voor Oudheden en het Allard Pierson) en buitenland (Florence, Bolzano, Rome, Londen en Parijs).

Bij de tentoonstelling verscheen De Caesar route – Gids bij Caesar in de Lage Landen van Tom Buijtendorp (uitgeverij W-Books), wat vijf jaar geleden verscheen onder de titel Caesar in de Lage Landen. Hiermee kan iedereen, los van de tentoonstelling, Caesar-wandelingen maken op verschillende in Nederland en Vlaanderen maken en veel achtergrondinformatie krijgen.

De tentoonstelling is te zien tot en met 20 mei 2024.