Sinds vorige maand hangen op een stuk muur aan de Veemkade, bij de Jumbo in winkelentrum Brazilië, zes borden met tekst en uitleg over de geschiedenis van het Oostelijk Havengebied. Hoe zijn die tot stand gekomen en waarom hangen ze daar?
Joost van der Vaart | Foto Björn Martens
Jarenlang was deze muur leeg en kaal. Er stonden wat fietsen, soms kwam er iemand uit de deur van de supermarkt om te roken. De kade, het water, de schepen, de huizen en winkelcentrum Brazilië – dat was het. Totdat er vorige maand informatieborden met illustraties en tekst verschenen. Waarmee dit deel van de Veemkade ineens een stuk interessanter werd. Nu zie je daar regelmatig mensen staan kijken en lezen.
De zes grote borden op die blinde muur van de Jumbo laten de geschiedenis van het Oostelijk Havengebied zien. Het verbindende thema is ‘water’. Ooit was hier alleen maar water; het water dat Amsterdam alles bracht: scheepvaart, groei, welvaart, ellende, nog meer groei en uiteindelijk huizen, bewoners en een nieuwe en geliefde buurt. Daar doen die borden verslag van, met bijbehorende illustraties. Het is geschiedenis in een notendop, kort en kernachtig en toch ook met de ambitie om een zo volledig mogelijk verhaal te vertellen. Zodat je als buurtbewoner weet dat dit niet zomaar een wijkje is, maar dat het identiteit en historie heeft.
Eigen onderwerp
Ieder bord heeft onder het centrale water-thema een eigen onderwerp. Het eerste gaat over ‘Veranderend water’: over de vroegste geschiedenis van Aelmere en Zuiderzee en de lange en brede uitloper daarvan, het IJ. Over de vorming van de oeroude Zeeburgerdijk/Diemerzeedijk, de bloei van Amsterdam, het ontstaan van de Stadsrietlanden en de verdere omgeving.
Het tweede bord gaat in op ‘Scheiding water en land’: over de groei van handel en transport en de noodzaak om in Amsterdam nieuwe havenbekkens en een groot spoorwegemplacement aan te leggen.
Het derde heeft als onderwerp ‘Werk rondom het water’: over de toenemende bedrijvigheid in dit nieuwe gebied voor de scheepvaart. Over handelsvemen en passagiersvervoer, en over de groei na de Tweede Wereldoorlog.
Het vierde bord gaat in op ‘Tragiek aan het water’: over de lotgevallen van mensen in de haven. De uitbuiting, de stakingen, de vluchtelingen en de emigranten. En de slachtoffers, zoals de doodgeschoten Keesje Brijde.
Het vijfde, ‘Verval en rafelrand’, brengt de geleidelijke neergang van de oostelijke havens in kaart, en de komst van krakers en stadsnomaden. Het gebied verpietert, maar uit het ter plekke welig tierende onkruid ontstaat langzaam iets nieuws. Waarvan het zesde en laatste bord melding maakt: ‘Samenleven aan het water’: over de transformatie van oude havenbekkens naar een modern, dichtbevolkt en populair woongebied waar je ook kunt recreëren.
Bedacht door de buurt
De borden zijn geplaatst, maar wie is eigenlijk de initiatiefnemer ervan en waarom hangen ze daar? Het idee is in 2018 ontstaan op de ‘BuurtTop 2025 OHG’ in Pakhuis de Zwijger, georganiseerd door buurtcoöperatie De Eester, vertellen buurtbewoners Betsy Dokter, Corry Zoll, Sjeng Lamers en Jos van der Lans. ‘We wilden iets doen met de identiteit en geschiedenis van het Oostelijk Havengebied, en wat je daarvan terugvindt in de openbare ruimte.’ Na wat wikken en wegen kozen ze voor een presentatie met informatieborden op een goed toegankelijke, publieke plek: de bewuste muur aan de Veemkade. Stadsdeel Oost en ook het winkelcentrum vonden het een goed plan. Oost was bereid om voor dit geschiedenisproject acht- tot negenduizend euro subsidie uit te trekken.
Door de coronapandemie kwam alles even stil te liggen, maar uiteindelijk kon men met de uitvoering beginnen. Twee vormgevers uit de buurt, Erik van Rosmalen en Janneke Schenk, ontwierpen de informatieborden en staan daarmee voor de visuele presentatie van de inhoud. De borden (afmeting 243 x 118 cm) die op ooghoogte hangen, zijn van aluminium en hebben hetzelfde procedé ondergaan als verkeersborden. Ze zijn weer- en min of meer graffitiproof.
De bedenkers-buurtbewoners zijn tevreden dat hun plan ondanks de corona toch is uitgevoerd. ‘Je hoopt iets van historisch besef over je buurt bij te brengen’, zeggen ze. Zij hebben veel werk moeten maken van tekst en illustraties. Alle vier zijn ze historisch geïnteresseerd of onderlegd. De informatie op de borden is van voor naar achteren gecheckt en gecontroleerd. Hoeveel respons erop komt, is afwachten. Maar dat de borden bekeken en gelezen worden, staat nu al vast. ‘Het is een aanwinst voor het Oostelijk Havengebied’, zegt een bewoonster van Borneo-eiland desgevraagd.
