Centraal in de nieuwe, vaste expositie Onze koloniale erfenis in het Tropenmuseum staat de Nederlandse overheersing in Suriname, het Caraïbisch gebied en Indonesië. De tentoonstelling opent op 23 juni 2022 en wil de Nederlandse heerschappij laten zien van geweld en onderdrukking, maar ook van hoop en verzet.
Evelien Polter | Beeld Tropenmuseum
Het Tropenmuseum is zo’n 100 jaar geleden ontstaan als onderdeel van het Koloniaal Instituut, het was de etalage van projecten in Nederlands-Indië om de mensen hier te vertellen welke goeie werken we daar deden.
Rik Herder, tentoonstellingsmaker bij het Tropenmuseum, vertelt over het hoe en waarom van de tentoonstelling, die eind april nog helemaal in opbouw is. Hij werkt samen met Wendeline Flores, zij is de curator van de tentoonstelling.
Waarom een nieuwe vaste opstelling van de collectie? ‘Het museum was opgedeeld in regio’s zoals Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië, maar dat vinden we niet meer van deze tijd. Premier Mark Rutte maakte in februari excuses aan de Indonesische bevolking over het gewelddadig optreden van de Nederlanders tijdens de Indonesische onafhankelijksoorlog van 1945 tot 1949. Met deze excuses erkent Nederland dat zij verantwoordelijk is voor de gevolgen van het kolonialisme. We leven in een wereld waar grenzen er veel minder toe doen en er is maatschappelijk veel veranderd de afgelopen vijftien jaar. Denk daarbij aan de zwartepietendiscussie, de Black Lives Matter-beweging en meer aandacht voor racisme.’
Waar begint de tentoonstelling mee? ‘We starten met de eerste reis van Cornelis Houtman naar Java rond 1600. Toen hij terugkwam in Holland bedacht men hier dat er goudgeld te verdienen viel in Azië en werd de Verenigde Oost-Indische Compagnie, afgekort tot VOC, opgericht. Voor ons is dat het startpunt van de koloniale handel.
‘De erfenissen van het kolonialisme zijn van ons allemaal’
Een team van conservatoren verzamelde historische voorwerpen, verhalen, kunstwerken, films en foto’s. Aan de hand van de thema’s zoals expansie en handel, arbeid en uitbuiting, racisme en verzet, taal en religie gaat de expositie in op de koloniale werking. En het laat zien hoe mensen in die landen hier steeds tegen ageerden. Daarbij ligt de focus op hoop, verzet, veerkracht en creativiteit. We zoomen uit en laten zo zien hoe de ontwikkelingen in de wingewesten in Oost en West elkaar overlapten en hoe racisme doorwerkt in het heden. Het is niet zo dat, toen de slavernij werd afgeschaft, het denken in de zogenaamde rassen verdween.’
Hoe vertellen jullie het verhaal? ‘We hebben veel voorwerpen die indringende verhalen vertellen van onderdrukking, verzet en creativiteit. Zo is er bijvoorbeeld een banjo uit Zuid-Amerika die slaafgemaakten bespeelden op de plantage wanneer ze één keer per jaar een feest mochten vieren. Een ander voorbeeld is een voorouderbeeldje uit de Molukken, dat beeld heeft een hoedje op, die hoedjes waren een Europees, protestants symbool. De maker van dat beeld gaf zo een eigen draai aan zowel de voorouderverering, als de acceptatie van het opgelegde christendom. We hebben een audiotour van vijfentwintig verhalen per ruimte, van twee of drie mensen die hun perspectief geven op onze geschiedenis.’
Waarom nu? ‘Over opstanden van tot slaafgemaakten is weinig bekend omdat we lang afhankelijk zijn geweest van geschreven bronnen. Er zijn ook andere vormen van geschiedschrijving, zoals het elkaar verhalen vertellen en liederen zingen. Het verhaal van Ma Pansa bijvoorbeeld, is van generatie op generatie doorverteld. Ma Pansa was een slaafgemaakte vrouw die de plantage ontvluchtte met rijstkorrels in haar vlechten. Ze kwam terecht bij de Marrons en plantte die korrels in de grond zodat ze hun eigen rijst kon kweken. In de tijd van de slavenhandel reisde de rijst mee op de schepen en kwam zo in Suriname terecht. De Ma Pansa rijst groeit nog steeds in Suriname.’
Jullie laten ook een Namenmonument maken? ‘In het hart van de tentoonstelling komt een groot digitaal en interactief namenmonument. In dit ontwerp ervaar je de grote aantallen tot slaafgemaakten uit onze geschiedenis. Het is een database met nu 200.000 namen van tot slaafgemaakten. Via een touchscreen kun je op een naam klikken en lees je meer informatie over de persoon. Ook zie je met wie diegene verbonden was, bijvoorbeeld wie de ouders, broers, zussen, ooms tantes waren. Dit interactief namenmonument maken we samen met studio Dirk Bertels.’
Met wie werken jullie verder nog samen? ‘We werken samen met veel verschillende mensen en partijen, vanwege hun expertise en hun visie. Zo zijn er bijdragen van filmmakers, muzikanten en schrijvers met verschillende achtergronden.’
En met welke beeldend kunstenaars? ‘Avantia Damberg en Gladys Paulus kregen het verzoek voor de expositie werk te maken. Damberg maakt een keramisch werk en textielartiest Paulus maakt een kunstwerk van wol en vilt. We werken ook met DeGasten, een jongerentheatergezelschap uit Amsterdam-Oost. Zij maken een audiotour naar het Nationaal monument slavernijverleden in het Oosterpark en een voorstelling door het hele gebouw. Kip Republic of Amsterdam programmeert de opening. In de zomer organiseren we elke week een workshop onder leiding van acht verschillende kunstenaars waar je een t-shirt of een poster kan drukken met behulp van zeefdruk.’
Welk verhaal willen jullie vertellen? ‘Onze stelling is dat de erfenissen van het kolonialisme van ons allemaal zijn. Denk aan ongelijkheid, racisme, uitsluiting en uitbuiting. Denk ook aan onze diverse samenleving, cultuur, gedeelde keuken, taal en muziek. We hopen door de nadruk op veerkracht en verzet te leggen, dat de tentoonstelling een inspirerend verhaal is. Voor zwarte mensen is het verleden door het hedendaags racisme nooit ver weg. Maar het is niet alleen een probleem voor mensen uit de voormalige koloniën, het is juist de verantwoordelijkheid van witte mensen om hier verandering in te brengen. Witte mensen zijn niet schuldig aan wat hun voorouders hebben gedaan, maar zijn wel verantwoordelijk voor onze wereld in het hier en nu.’
Het museum wil met de tentoonstelling de bezoeker bruikbare kennis en activiteiten aanreiken om zo te inspireren tot diens individuele bijdrage aan een rechtvaardigere wereld.
