In de Nieuwe Kerk is De Grote Indonesië tentoonstelling te zien. Eerder, in 1992 en in 2006 waren er ook al exposities over de archipel, die Nederland eeuwenlang koloniseerde, maar die waren vooral archeologisch en kunsthistorisch van aard. Nu jaren later de discussie op gang gekomen is, komen ook eigentijdse makers en jongeren aan bod. De bezoeker dwaalt in het middenschip van de grote kerk door de lange en meeslepende geschiedenis van Indonesië en wordt regelmatig geconfronteerd met de blik van nu. oost-online ging kijken.
Anne-Mariken Raukema
Voor de expositie start, wordt een aantal feiten gegeven die meteen al indruk wekken: Indonesië is met 274 miljoen inwoners het derde land op aarde, het telt 17.508 eilanden, heeft 54.716 kilometer aan kustlijn, onderscheidt 934 etnische groepen en nog veel meer weetjes krijg je in één oogopslag mee.
Binnen zeven thema’s wordt de bewogen geschiedenis van Indonesië uit de doeken gedaan, maar duidelijk is dat er keuzes gemaakt moesten worden. Logisch, immers de Nieuwe Kerk beschikt niet over een eigen collectie en was gedurende de drie jaar voorbereiding afhankelijk van de vele tientallen bruikleengevers: musea, archieven, universiteitsbibliotheken en particulieren in binnen- en buitenland.
Acht thema’s
De tentoonstelling opent met het thema ‘nusantara’, de eeuwenoude naam van het gebied dat nu bekend staat als Indonesië. Er wordt ingegaan op het wonder van de natuur. Nergens is de verscheidenheid aan soorten zo groot als daar. Het eilandenrijk neemt 1 procent van het aardoppervlak in, maar 10 procent van alle plantensoorten komt daar voor; 12 procent van alle zoogdieren, 15 procent van de reptielen en amfibieën, 17 procent van alle vogels en ruim een kwart van alle soorten vis.
Zo zijn er nog zes thema’s: van Oude rijken en Voorouders tot natuurlijk Revolusi en Indonesië en Nederland. Archeologische vondsten en overgeleverde verhalen, miniem kleine voorwerpen van goud en metershoge objecten, in vitrines, op sokkels, videoschermen en immense banieren wisselen elkaar af. De eeuwenlange uitwisseling met India, China en het Midden-Oosten leidden tot een lang met de grootste diversiteit aan textiel ter wereld. Dit is goed te zien in de vitrine met prachtige sarongs en doeken.
Wie de moeite neemt om een audiotour mee te nemen (bij de entree inbegrepen) kan luisteren naar de geluidsfragmenten van bekende Nederlandse schrijvers en (voor mij) minder bekende uit Indonesië. Marion Bloem, Jan Brokken, Dido Michielsen, Thom Hoffman, Anne Lot Hoek en anderen vertellen over hun reiservaringen. Honderden objecten en in veel verhalen wordt de geschiedenis in beeld gebracht. De tentoonstelling vormt de weerslag van een dialoog die nog lang niet is afgesloten.
Pijnlijk
Er is expliciet aandacht voor roofkunst en roofarchieven, heel actueel. Affiches en pamfletten uit de tijd van – wat wij decennialang noemden – ‘politionele acties’. Hoe we omgaan met roofkunst is sinds kort geregeld, het beleid met betrekking tot gestolen archiefstukken wordt momenteel ontwikkeld door de Raad voor Cultuur.
De tentoonstelling geeft een beeld van de lange en veelbewogen geschiedenis, de rijke culturen van het land en de bewoners door de eeuwen heen. Van de hoogtijdagen van het legendarische Majapahit-rijk, de koloniale overheersing tegenover de Indonesische onafhankelijkheid en de Tweede Wereldoorlog tot de revolutie en het uitroepen van de republiek door Sukarno in 1945, het tijdperk Suharto en het huidige Indonesië met alle beloftes en uitdagingen.
Verzet
Indrukwekkend is het deel waar het verzet tegen de Nederlandse overheersing wordt weergegeven. Deze gaat veel verder terug dan de bekende revolutietijd. De vele verzetsstrijders en de impact van het opkomende nationalisme komen aan bod. En de gedeelde geschiedenis tussen Indonesië en Nederland, die al in de 16de eeuw begint, als de eerste Nederlanders onder de vlag van de Verenigde Oost-Indische Compagnie afreizen. Drie eeuwen later voeren de Nederlanders talloze oorlogen om het gezag met grof geweld te handhaven en uit te breiden. Dat tijdens het Nederlandse koloniale bewind honderdduizenden mensen tot slaaf werden gemaakt, is lang niet bij iedereen bekend.
Een teddybeer op een sokkel blijkt uit een Japans interneringskamp te komen, van een kind dat daar de laatste oorlogsjaren heeft doorgebracht. Eronder een potloodtekening en gereedschap van een krijgsgevangene die gedwongen was aan de Birmaspoorlijn te werken. Pijnlijke tastbaarheden, bruiklenen uit het Haags Omniversum. Een lijst met namen van Nederlandse mannen, vrouwen en kinderen die tussen 10 en 12 oktober 1945 in Tegal zijn vermoord door Indonesiërs.
Eigentijdse kunst
Gedurende de expositie worden werken van Indonesische kunstenaars getoond, die variëren in leeftijd van 30 tot 74 jaar. Nog niet alles is nu al te zien; in december komen werken die nog verscheept moeten worden; reden om meer dan één keer te gaan. De makers gaan in op actuele thema’s als gender, geweld en klimaatverandering.
In een van de ‘nissen’ is een video te zien van de beeldend kunstenaar FX Harsono (1949), een van de meest gerespecteerde hedendaagse kunstenaars van Indonesië en meteen de oudste deelnemer. Met een grote kwast schrijft hij zijn naam in Chinese tekens op glas. Deze verregent langzaam. Het krachtige beeld geeft verlies, strijd en herinnering weer. Immers, onder Suharto’s regime moest iedereen met een Chinese achtergrond zijn naam veranderen in een Indonesische.
Van geheel andere aard is het werk Luna 9 van de kunstenaar Mangmoel (1984), een kleurrijke werk gemaakt van gerecyclede materialen staat in schril contrast met de werkelijkheid, want de koraalriffen zijn hard op weg al hun kleur te verliezen. De wereldwijde klimaatproblemen vormen een rode draad in zijn beeldend werk.
Activiteiten
Gedurende het half jaar dat de Grote Indonesië tentoonstelling te zien is, worden in een randprogramma verschillende activiteiten georganiseerd. Zo zijn er literaire avonden met onder andere Adriaan van Dis en Hans Goedkoop, ‘zintuiglijke avonden’ met film, theater, dans en koken. Er zijn lezingen, een speciaal filmweekend en concerten. Houd hiervoor de website in de gaten.
De Grote Indonesië-tentoonstelling is te zien t/m 1 april 2024.
