Er is geen ontsnappen aan. Niet aan het gevangenisverleden dat resoneert in de naam, de architectuur en het materiaalgebruik. Maar ook niet aan de met pretentieus jargon aangekondigde toekomst die vast mooi wordt, maar ook erg duur. Bajes Kwartier is in aanbouw.

Arie van Tol | Foto Eddy Ellert

Een gerenommeerd consortium van ontwikkelaars en architecten – samenwerkend onder de naam Bajes Kwartier C.V. – mag de torenhoge ambities van het plan gaan waarmaken. Het Rijk (eigenaar van het vroegere gevangenisterrein) heeft na het organiseren van een prijsvraag gekozen voor een plan dat met name op duurzaamheid en groen goed scoorde. Aan de winnaar is ook de grond verkocht.

Rijk en gemeente hebben een aantal belangrijke voorwaarden gesteld in het biedboek. Zo is er een maximum hoogte en dichtheid voorgeschreven. De hoogste woontorens krijgen 17 verdiepingen, de oppervlakte van het gebouwde programma mag hooguit 135.000 m² beslaan. Er komen circa 1350 nieuwe woningen in het gebied, 30 % daarvan zal sociale woningbouw zijn. Er wordt gehecht aan goede verbindingen met aangrenzende buurten. Verder is de ambitie om een autoluwe wijk met veel groen te creëren – er zijn meer dan 60 tuinen gepland –  en recht te doen aan de historie van het complex. De begrippen duurzaamheid en circulariteit zijn cruciaal geweest bij de beoordeling van de ingediende plannen.

Mooi en duurzaam
Een groot deel van de gebouwen wordt energieneutraal door het gebruik van zonnepanelen en ingebouwde windturbines in de daken. Ook wordt er een lokaal warmtenet aangelegd tussen een datacenter in de buurt en de nieuwe wijk.

Liefst 98 procent van de te slopen materialen van de gevangenis is of zal worden hergebruikt. Tralies komen terug als balkonhekjes. Celdeuren in de balustrade van toekomstige bruggen. Beton van oude gevangenistorens wordt ingezet voor de bouw van twee nieuwe torens.

De voormalige vrouwengevangenis is blijven staan, dat wordt een ‘groene toren’ met een verticale tuin, stadslandbouw en duurzame energieopwekking. Ook het voormalige hoofdgebouw is gespaard gebleven en zal bestemd gaan worden voor design, cultuur en creatieve bedrijfsruimte.

Mooi en autoluw
Over de architectuur van de diverse gebouwen en de ‘wijkbouwkundige’ visie op het geheel van het plan zullen de meningen ongetwijfeld uiteenlopen. De jury bij de indertijd uitgeschreven prijsvraag van het Rijk was doorslaggevend positief, juist over die architectuur en de visie. Het woog zelfs zwaarder dan het kostenplaatje.

In het plan blijft het eilandachtige karakter van het gebied behouden, maar tegelijkertijd komen er duidelijke verbindingen met de omgeving, onder meer door extra bruggen voor langzaam verkeer.’ Gemotoriseerd verkeer rijdt straks alleen op de nieuwe doorgaande weg – in het verlengde van de Amstelstroomlaan die via een tunnel onder het spoor doorgetrokken wordt. Bovendien zullen verschillende parkeergarages aan de randen van het gebied bijdragen aan het autoluwe straatbeeld.

De zogenaamde Kalverstraat, de logistieke binnenstraat die voorheen alle torens van de gevangenis verbond en bediende, zal ook in de toekomst niet zijn weg te denken. De straat zal de wijk doorsnijden parallel aan het spoor, maar alleen voor voetgangers en fietsers.

Mooi en duur
Een 1-kamerappartement van 44 m² in woontoren The Robin heeft een prijs van € 410.000 – € 429.285. Een 2-kamerappartement van 49 m² in woontoren The Ruby kost € 440.000 – € 500.000. Voor de prijs van € 920.000 is er een 4-kamerappartement van 119 m² in woontoren The Starling. Alle koopwoningen in Bajes Kwartier hebben een vergelijkbare vierkante-meter-prijs.

Het is goed dat er hier veel nieuwe woonruimte komt. Maar nee, in deze wijk zal Amsterdam de beloofde huisvesting met voorrang voor leerkrachten, verpleegkundigen en politieagenten niet voor elkaar krijgen. Koopwoningen zijn te duur en voor de sociale huurwoningen die De Alliantie gaat realiseren zijn de inkomens van die beroepsgroepen te hoog. Het zogeheten middensegment op de woningmarkt heeft ook hier het nakijken.

‘Stadsleven opnieuw uitgevonden’
De verkoop van de appartementen verloopt ondanks de hoge koopprijzen crescendo. Kennelijk zoeken veel mensen ‘een bruisende nieuwe hub van internationale allure, waar design en kunst samenkomen met de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van duurzaam leven; een plek waar je groen, gezond, geïnspireerd en gelukkig woont, werkt en recreëert’. Zo staat het project van Bajes Kwartier omschreven in een gemeentelijke notitie.

De taal van de moderne, welgestelde wereldburger klinkt ook door op de website bajeskwartier.com. Weinig woorden en veelbelovende impressies voeren de boventoon. De belangrijkste namen, titels en koppen zijn vaak Engelstalig. En het moderne imago is met succes doorgevoerd, ook in het credo: ‘City living reinvented’ / ‘Stadsleven opnieuw uitgevonden’.

Invulling

Bajes Kwartier krijgt vier districten. Van noord naar zuid zijn dat Amstel district, Central district, Design district en Learning district.

De drie woontorens in Amstel district hebben de namen The Jay, The Emerald en The Oriole meegekregen. Hierin worden hoofdzakelijk koopwoningen en -appartementen (in totaal zo’n 300) gerealiseerd. In The Emerald is ruimte voor een yoga- of fitsnessstudio.

In Central district verrijzen vier torens: The Finch, The Starling, The Robin en The Ruby. Daar staan ruim 300 koopappartementen en 255 sociale huurwoningen (van de Alliantie) gepland. In dit district komen verder een gezondheidscentrum, fitness, waarschijnlijk een ijswinkel, een kinderopvang, een compananny service center en een mobiliteitshub. Invulling van 300 m² commerciële ruimte is nog niet bekend.

De in het artikel genoemde Groene Toren en het hoofdgebouw vullen samen met The Cardinal – een super duurzaam en houten gebouw met 100 koopappartementen voor starters – en The  Stern – 5000 m² kantoor & creative offices – het Design district.

In het Learning district staat een schoolgebouw – in 2022 in gebruik genomen door Spinoza20first –. In een gebouw daartegenover hebben de Alliantie en Hotel Jansen 280 huurappartementen voor studenten, 200 short stay appartementen, een café-restaurant en een gym & laundy café gerealiseerd. Bajesdorp keert in dit district terug met 11 huurappartementen en 1100 m² creatieve broedplaats.

Bijzonder eigenlijk dat het totale gebied zelf een Nederlandse naam heeft gekregen: Bajes Kwartier.

Rol van de gemeente
Een mooi, grootstedelijke wijk met diverse functies in het gebied naast het wonen wordt Bajes Kwartier. Er lijkt aan veel gedacht. En er wordt veel beloofd. Het is onduidelijk is waar Amsterdam verantwoordelijk voor is. Natuurlijk lopen de talloze vergunningen via de gemeente, maar welk deel van de openbare ruimte en van de voorzieningen voor rekening van de gemeente komt wordt niet helder uit de enkele toegankelijke officiële documenten. Ook over het gemeentelijke toezicht bij het uitvoeren van de hoge ambities van het ontwikkelende consortium kan daarin niets teruggevonden worden.

Ontsnappen aan de dure woonrealiteit kan niet in Bajes Kwartier. Een studentenkamer van 24 m² voor € 700,00 is gewoon. Een koopappartement van 49 m² voor € 500.000 is gewoon. Voor veel Amsterdamse woningzoekenden zijn de woontorens onbereikbaar. Wat rest voor hen is het zicht op de wijk vanuit trein of metro, daarbij mijmerend over wat was, wat is, wat zal zijn en wat had kunnen zijn.

NB Op een (digitale) vraag aan de gemeente om contact met de eindverantwoordelijke toezichthoudende ambtenaar is niet gereageerd.