Picknickmanden, muziek, enthousiaste gidsen en dieren in de schemering. In juli en augustus is Artis tot zonsondergang geopend. Na twee jaar afwezigheid door corona is het Zoomeravondprogramma terug. Een wandeling langs rijksmonumenten en bijzondere plekken in Nederlands oudste dierenpark, dat ook een botanische tuin is.
Lewis Daniels
De Chimpansees blijven niet wakker voor laat bezoek. Zij rusten in elk hun eigen nest van stro en zaagsel. Wie actie wil zien, moet morgen maar terugkomen. Zodra de zon opkomt, zijn ze weer paraat voor een energieke dag. Ook de zeeleeuwen slapen. Ondanks de hitte liggen ze knus tegen elkaar aan. Door hun Californische wortels zijn ze aan warmte gewend. De stokstaartjes geven wel thuis, eentje klimt naar het uitkijkpunt van het verblijf om de late bezoekers te aanschouwen. Als hij gerustgesteld is, daalt hij weer af. De groene ara is ook nog op de been. Hij klemt zich vast aan het gaas en observeert de voorbijgangers op dit late uur. Het takje met paarse bloemen houdt hij beschermend vast in zijn snavel.
De olifanten en zebra’s maken zich klaar voor de nacht in hun ruime verblijven. Vroeger moesten ze het met veel minder ruimte doen. De olifanten waren, net als de papegaaisoorten, geketend. De zebra’s woonden in de kleine stallen van de in 1867 door vader Gerlof en zoon Abraham Salm ontworpen bibliotheek van Artis. Tussen 1879 en 1880 ontwierpen ze ook de huisvesting van het aquarium. Dat gebouw is komende jaren in renovatie omdat het dreigde te verzakken door rottende heipalen.
Nadat voormalig boekverkoper Gerardus Frederik Westerman Artis in 1838 oprichtte waren, conform de tijdgeest, wetenschap en het aanvullen van de collectie de eerste decennia belangrijker dan dierenwelzijn. Hoewel het gevangen houden van wilde dieren altijd een discussiepunt blijft, is het sinds jaar en dag prioriteit voor Artis de bewoners een zo goed mogelijk bestaan te bieden. Dankzij succesvolle fokprogramma’s van de dierentuinen bestaan sommige dieren nog die anders zouden zijn uitgestorven. Dat ze zich voortplanten zegt veel over hun welzijn. Ongelukkige dieren doen dat niet (snel).
Volgens de huidige normen is het monumentale naar een oud-Artisdirecteur vernoemde Kerbertterras te klein voor grote katachtigen, in 1929 was het zeer vooruitstrevend. Voor het eerst scheidde niet een hek, maar een vijver het publiek van de dieren. Het terras stond in verbinding met alle kooien in de voormalige roofdierengalerij, zodat de katachtigen om de beurt naar buiten konden. De algazellen, die een nieuwe residentie bij de ingang van de dierentuin hebben, laten hun oude verblijf achter voor de laatste bewoners van het terras. Na een grondige verbouwing verhuizen de oorspronkelijk uit Afrika afkomstige leeuwen naar een omgeving met buren met voorouders uit hetzelfde continent. Ze krijgen daar veel meer ruimte. Of dat hun levensstijl gaat beïnvloeden is de vraag. In het wild levende leeuwen rusten 20 uur per dag. Anders dan hun verre familie in Amsterdam staat voor hen het eten niet dagelijks klaar, wat de grootste drijfveer is om in beweging te komen.
Vijf jaar geleden kwamen twee jaguars naar het ‘Zuid-Amerikaanse’ gedeelte van de tuin om te worden ingezet bij een fokprogramma. Artis steunt een project dat de roofdieren in het noorden van Argentinië opnieuw uitzet. Ze dragen een gps-halsband. Zo wordt meer bekend over hun levenswijze en kunnen boeren hun vee in veiligheid brengen als een jaguar in de buurt is. De intrek van de Zuid-Amerikaanse reuzekatten in het daarvoor nieuw gebouwde verblijf ging niet zonder slag of stoot. De staalconstructie van het gaas bleek te zwak, de leverancier daarvan was failliet. Terwijl overal werd gezocht naar een oplossing, wachtten de jaguars in te kleine ‘hotelkamers’ op hun nieuwe onderkomen. De moeite om de verhuizing rond te krijgen werd beloond. Het nieuwe koppel zorgde voor nakomelingen. Snel daarna volgde de echtscheiding, jaguars leven buiten de paartijd nu eenmaal solitair.
Wie in Artis op kantoor werkt, ziet voorbij vliegende vale gieren. In Europa zweeft de beschermde aaseter door het Spaanse en tegenwoordig ook Zuid-Franse luchtruim, in Amsterdam zijn de gieren heer en meester aan de voorzijde van het voormalig Etnografisch Museum uit 1888. Het gebouw is gebouwd op de fundamenten van het in 1886 afgebroken rijstpakhuis de Volharding en heeft nog steeds die naam. Van 1995 tot 2011 gaf de Volharding het nachtdierenhuis onderdak. De gieren hebben Aziatische huisgenoten. De pauwen voelen zich thuis in de volière en laten zich regelmatig horen. Ze slaan ook hun vleugels en veerpracht uit. De gieren hebben daar geen oog voor. Die richten zich op de kadavers in het zand, waar de pauwen weer geen interesse voor hebben.
Artis kampt met proletarisch winkelpubliek die de openstelling op zaterdagavond als koopavond zien. Overdag pendelen de reigers tussen de Dappermarkt en de plekken in Artis waar viseters worden gevoerd. Het verblijf van de pinguïns is daarom beschermd met een net. ’s Avonds hopen de reigers iets uit de vijver in Artis te scheppen. Die vijver, die de dierentuin in een soort ‘west-’ en veel grotere ‘oostzone’ verdeeld is op maar twee plekken over te steken. Een brug leidt naar de Zuid-Amerikaanse pampa, de andere naar het voormalig apenhuis, waar nu kleinere zoogdieren, vogels en reptielen overal in het gebouw vrij rondlopen. Of ze hangen, zoals de luiaard.
Twee jaar geleden werd Artis officieel een botanische tuin met meer dan 35.000 eetbare planten die voer zijn voor de vegetarische diersoorten. De vele bloemperken en andere begroeiing zijn een voedselbron voor bijen en insecten. Het park heeft meer dan 700 bomen van 200 verschillende soorten. De kustmammoetboom heeft een stam die een lengte van 115 meter kan bereiken. De hoogste boomsoort ter wereld groeit altijd recht omhoog. Eén van de witte paardenkastanjes is een zaailing van de boom die Anne Frank vanuit het Achterhuis zag. Toen bleek dat die boom ziek was zijn opgekweekte zaailingen wereldwijd verspreid en kreeg Artis een exemplaar.
Terwijl de zon zakt en de muziek dempt, loopt een olifant een laatste inspectieronde door zijn verblijf. Met zijn lange snuit, blaast hij deze avondwandeling uit.
