In de rond 1900 gebouwde huizen in de Vrolikstraat in Amsterdam-Oost woonden tot in de Tweede Wereldoorlog heel veel joodse bewoners, doorgaans ongeschoolde arbeiders en handelaars. Sinds 2021 worden de in de oorlog weggevoerde bewoners herdacht met raamposters, waarop hun geschiedenis wordt verteld met tekst en foto’s. Elk jaar wordt er in de buurt een gedenkwandeling langs de posters uitgestippeld.
Ank Engel | Foto Joost Groenboer
Joost Groeneboer, die in 1983 het benedenhuis op nummer 70 betrok, ontdekte een familieportret achter drie lagen behang. Hij stond er niet meteen bij stil dat het een foto zou kunnen zijn van in de Tweede Wereldoorlog weggevoerde bewoners. Pas veel later ging hij op onderzoek naar de geschiedenis van de bewoners van zijn huis. Hij werd geïnspireerd door het Namen en Nummers-project van zijn overbuurvrouw Ida van der Lee, een kunstenares en bedenker van herdenkingsrituelen, die via door bewoners van de Oosterparkbuurt beschilderde naambordjes joodse Amsterdammers hun plaats in de buurt teruggaf.
Hartverscheurend
Joost Groeneboer, specialist erfgoedparticipatie bij het LKCA (Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst), benadrukt het belang van archiefonderzoek. Bij het zoeken naar informatie over de bewoners van zijn eigen huis, ontdekte hij dat daar niet alleen een oude marktkoopman van het Waterlooplein, Hijman Lierens, woonde. Diens dochter Eva Lierens-Croese en haar hele gezin leefden er ook. Ze zijn allemaal vermoord. Evenals de bewoners van de bovenetages.
‘Het gaat om gewone mensen, die hard werkten voor de kost’
Na de oorlog stonden de kranten vol met hartverscheurende oproepen van overlevenden die op zoek waren naar hun familie, zoals van Aaltje Blok-van Kreeveld, die navraag deed naar het lot van haar familie die op Vrolikstraat 70 III woonde. Niemand van haar familie heeft de oorlog overleefd. Haar broer Aron, handelsreiziger en in zijn vrije tijd gewichtheffer, en zijn gezin werden omgebracht in Sobibor.
Op 2-hoog overleed Leentje Brilleslijper op 2 januari 1942, oorzaak onbekend, waardoor haar deportatie werd bespaard. Haar man Jonas, een 66-jarige venter, werd dat jaar op 14 september in Auschwitz vermoord.
Dichterbij
Het Nationaal Holocaust Namenmonument, onthuld in Amsterdam in 2021, maakt indruk door het immens grote aantal slachtoffers van alle leeftijden. De Stolpersteine, waarvan er inmiddels meer dan duizend zijn geplaatst in Amsterdam, brengen de voormalige bewoners dichterbij, vlak voor het huis waar ze hebben gewoond. Enkele ervan zijn ook geplaatst in de Vrolikstraat. Maar als alle joodse bewoners door middel van de stenen zouden worden herdacht, lag de hele straat vol. In de Vrolikstraat – een hele lange straat – zijn meer dan 1100 mensen vermoord. Er waren maar heel weinig overlevenden.
De posters vertellen de geschiedenis van de slachtoffers, zodat zij nog meer tot leven komen. Dat is het belangrijkste, dat zij een gezicht krijgen, aldus Joost Groeneboer, die benadrukt dat het gaat om gewone mensen, die hard werkten om de kost te verdienen voor hun gezinnen.
In 2023 vindt de wandeling langs de posters opnieuw plaats van 23 april tot en met 5 mei. Check www.4meioosterpark.nl.
Vrijwilligers die zelf een poster willen maken of zich op andere manier willen inzetten voor het project, kunnen zich per mail aanmelden via [email protected].
