Berend Hendriks was een groot kunstenaar, van vele markten thuis: schilder, tekenaar, glasschilder, keramist en vervaardiger van mozaïek. Zijn werk is overal in Nederland te zien, ook aan de buitenkant van gebouwen. Hij heeft bijgedragen aan de artistieke vormgeving van Nederland in de naoorlogse jaren.
Jan Dijk | Foto’s Henk Pouw
Berend Hendriks werd aan de Rijksacademie in Amsterdam opgeleid tot monumentaal vormgever. Eigenlijk zou hij boomkweker worden, net zijn vader. Kunst trok hem toch meer.
Hij maakte tijdens zijn hele carrière zowel figuratieve als abstracte kunst. Neoconstructivistisch. Soms is zijn figuratieve uitbeelding helder, soms moet je naar de betekenis zoeken. Hij was docent in Arnhem en richtte er de Arnhemse School op: ‘een groep kunstenaars die wilde dat kunst in de openbare ruimte voor sociale interactie zorgt en die vond dat kunst moest integreren in architectuur en stedenbouw’.
Mooiste interieur
In de grote Koningskerk van de architecten van der Kuilen en Trappenburg aan de Van ’t Hofflaan, maakte hij opvallende glas-in-betonramen, de eerste van dit type in Nederland. Overigens: in het werk van die architecten springt die kerk er echt uit. Ze maakten een paar kleine kerken en veel woningbouw, maar niets valt te vergelijken met de Koningskerk. Die heeft het mooiste wederopbouw-kerkinterieur van Nederland. En wat een akoestiek! De Pinksterkerk in Heemstede, met ramen van Hendriks, moet trouwens ook prachtig zijn.
Van buiten zie je door het vensterraam iets oplichten. Wat wilde Berend met die glazen uitdrukken? Wat is dan de zin van zulke kunst, vraag je je af.
Het zijn beelden uit het Bijbelboek Openbaringen van apostel Johannes. Die openbaringen zou hij op hoge leeftijd beleefd en beschreven hebben na zijn verbanning naar het eiland Patmos. Maar in feite is het boek een tijdje na zijn dood geschreven door een ander, die het zogenaamd aan hem toeschreef; dat was in die tijd gebruikelijk.
Eigen draai
Aan de oost-wand (zon tijdens de ochtenddienst, links wanneer je in de kerk zit) zien we dat ‘Het Beest’, een draak, verslagen en gedood wordt door Christus Koning zittend op een steigerend wit paard, met een wijde cape om zich heen. Draagt hij op zijn hoofd een aantal kronen van de wereld? Let op de paardenbenen! Hij spietst het laatste van de zeven koppen van het beest. Terzijde op de grond liggend, moeilijk herkenbaar, de zes andere. Het kwaad wordt overwonnen.
Aan de west-wand houdt een geveugelde engel, de boodschapper, een boekrol in zijn hand naar beneden. Kijk even goed, dan zie je dat de vingers van een hand zich krommen om de boekrol. Met open mond verkondigt hij ook nog luidkeels de Goede Boodschap (evangelie) die van een gele zon afkomstig lijkt te zijn. Die zon straalt aan de hemel.
Onder aan die wand zie je de symbolen van de vier evangelisten op wier naam de vier Bijbelse evangeliën staan. Van links naar rechts: Johannes, Lucas, Mattheus, net als Johannes een van de twaalf apostelen van Jezus, en Marcus. Je ziet ze vaak in kerken samen afgebeeld met die symbolen. En zolang je je maar strikt aan de Bijbel houdt, kun je onderwerpen bescheiden afbeelden in protestantse kerken. In de Koningskerk gebeurt het wel opvallend uitbundig. De onderwerpkeuze is volstrekt uniek (kijk op ‘reliwiki’, al kloppen niet alle interpretaties). Lees Openbaringen erop na. De kunstenaar gaf in sterke mate zijn eigen draai aan de Bijbelse beelden.
De Evangelische Broedergemeente, die de kerk van de protestanten heeft overgenomen, heeft de kerk van binnen helemaal wit geschilderd zoals bij hen gebruikelijk is. Net als in Paramaribo bijvoorbeeld, de mamakerki. Daar ligt voor Nederland de oorsprong van de broedergemeente: de ‘Hernhutters’ predikten onder de slaven, ver voor hun emancipatie. Ook de nieuwe kerkbanken zijn wit. Wat zouden die architecten wel niet van dat witschilderen gevonden hebben? De kerk is vooralsnog slechts een gemeentelijk monument.
Flets plastiek
Berend Hendriks maakte meer kunst in de Watergraafsmeer. Buiten aan de zuidzijde van de Koningskerk (langs de Glauberweg) een wat flets geworden plastiek die de majesteit van Christus Koning uitbeeldt: de romp van een leeuw met de kop van een adelaar, een bijbels symbool. Helaas staat voor die plastiek nu een jonge opgeschoten boom. Na een restauratie in de toekomst gaat die er vast beter uitzien en beter zichtbaar zijn.
Het stenen mozaïek buiten op de Pieter Nieuwlandschool aan de Nobelweg, van later datum, is ook van zijn hand. Het stelt Jakob voor, in gevecht met de engel. Alweer een mooie zon. Verder maakte Hendriks verzetsmonumenten in den lande.
Buurmeisje
Hendriks was getrouwd met Marguerite, een Française. Ze hadden een huis in de Pyreneeën. Ze hadden een zoon en een hondje, een Franse pitbull. Hendriks was buitengewoon geliefd in zijn omgeving en ook in zijn familie. Een foto die zijn buurmeisje Suzanne maakte spreekt boekdelen. Ze kwam eenmaal met haar ouders bij hem in Frankrijk.
In 1996 kwam Suzanne een keertje bij hem thuis langs. Ze was zes. Of hij voor haar niet ook eens een schilderijtje kon maken. Ze had een volle spaarpot. Hij was een dure kunstenaar, zei hij, dus die had hij wel nodig. 50 cent zat erin, daar moest dan wel 5 procentbelasting bij. Haar vader zaagde een stuiver doormidden. Het contract werd gesloten. (Bron: de blog ‘Lambo blogt’)
Een aantal maanden later ziet ze een ambulance voor zijn deur. Ze schrikt. Berend maant de chauffeur tot stoppen: ‘Het is bijna klaar hoor!’. Ze had er nooit meer aan gedacht. In het ziekenhuis overlijdt hij. Hij is 79 jaar geworden. Een collega voltooit het schilderijtje voor haar. Op de achterkant staat in Hendriks’ handschrift geschreven: ‘Voor Suzanne’. Ze kreeg het op haar verjaardag. Het is een juweeltje geworden. Wat een ritme! Het danst in zijn geometrie. Er wordt haar heel veel geld voor geboden. Maar ze houdt het kunstwerk liever zelf. Een keer mocht ze het bij een solotentoonstelling van Hendriks presenteren. Niet lang na zijn dood.
Berend Hendriksstraat
Laten we hier een Berend Hendriksstraat creëren. In Almere bestaat al een Berend Hendrikspad; werk van hem was daar in Museum De Paviljoens te bewonderen. Dat museum is in 2013 helaas opgeheven, de collectie verkocht. Nu bevinden zich twee werken van zijn hand in de collectie Rijnstate in Arnhem. Dat is een ziekenhuis met dependances en een grote kunstcollectie. Het schilderijtje zou er naadloos tussen vensters passen. Ze zijn helaas niet voor publiek toegankelijk.
Twee andere voorbeelden van Hendriks’ werk: het glaskunstwerk in Rijksmonument de Pinksterkerk in Heemstede en glas-in-beton in de Nijverheidsschool te Leiden.
Wanneer u dit leest en de kerk graag van binnen wilt zien moet u even bellen met het vriendelijke kostersechtpaar, tel.nr. 020-6942888; dan krijgt u een afspraak om de kerk van binnen te bewonderen. Noem gerust mijn naam. Absoluut de moeite waard met deze tekst in de hand.
