In de serie markante schepen in het gebied van de IJopener dit keer het verhaal van de Svalbard, ooit in Duitsland gedoopt als Makrele. Kroniek van een schip dat allang op de bodem van de zee had moeten liggen, maar ondanks grof geschut toch bleef bestaan.
Joost van der Vaart | Foto Svalbard Björn Martens
Als schepen konden spreken, hadden sommige heel wat te vertellen. Neem de Svalbard, met ligplaats aan de Surinamekade in het Oostelijk Havengebied. Iets van haar opmerkelijke geschiedenis wordt duidelijk door een informatiebord naast haar aanmeerplek. Maar met de nuchtere feiten die daarop vermeld staan – hoe goed het ook is dat dit gebeurt! – is haar verleden niet verteld. Dan moet je dieper graven.
Haar eerste decennium is getekend door bruut geweld. Bijna was ze ten onder gegaan tijdens zware bombardementen in de Tweede Wereldoorlog. Maar door een onbekend mirakel wist ze te overleven. Het bestaan waarvoor ze bedoeld was – dat van onderzoeksschip – duurde maar tien jaar. Na de oorlog begon een zwerftocht die eindigde in Amsterdam, waar ze nu dient als bed and breakfast en als onderkomen voor een bekende singer/songwriter en zijn hond.
Maar laten we even teruggaan naar de jaren dertig van de vorige eeuw. In opdracht van een Duits instituut voor zee-onderzoek, de Biologische Anstalt Helgoland, ging in 1936 bij de Schiffsbaugesellschaft Unterweser in Bremerhaven een schip te water met de naam Makrele. Ze was geklonken, zoals destijds gebruikelijk, en bestemd voor visserij-research. In 1936 wisten ze dat nog niet, maar het bleek pech dat de ‘heimat’ van de Biologische Anstalt en de Makrele het rotsige Helgoland was. Daarover later meer.
Opmerkelijke boeg
De Makrele kreeg van de werf een lengte van 36 en een breedte van 7 meter. Een schip met een voor die tijd opmerkelijke boeg, genoemd naar de ontwerper Fritz Maier. De halfronde, onderwater iets geknikte Maier-boeg werd populair toen bleek dat de vorm een hogere snelheid mogelijk maakte bij gelijkblijvend motorvermogen. Bovendien gedroegen schepen met zo’n boeg zich beter in zeegang en had die voorsteven gunstige invloed op het laadvermogen. De Makrele/Svalbard is een van de weinige zeeschepen in Nederland met nog een origineel-historische Maier-boeg.
Na haar tewaterlating werd de Makrele ingezet voor onderzoek naar haring in de Noord- en Oostzee. Ze had een modern vislaboratorium aan boord en bood plaats aan veertien personen. Haar thuishaven bleef Helgoland, ook toen dat eiland door de nazi’s werd omgebouwd tot militaire vesting. Door de wind belaagd doemt het eiland als een rode klif op uit de Duitse Bocht, 55 kilometer buitengaats. Voor Hitlers oorlogsmachine was Helgoland van grote strategische betekenis, en dat bleef het tot de capitulatie. Geen wonder dat de geallieerden van 1939 tot diep in april 1945 hier hun bommen dropten. In het voorjaar van 1947 bliezen de Britten Helgoland bijna op om bunkercomplexen te vernietigen; de tot dan toe grootste niet-nucleaire explosie ooit.
Veel schepen bij Helgoland vergingen in de bommenregen, maar de Makrele bleef drijven. Wel was ze door het oorlogsgeweld zo toegetakeld dat ze geen dienst meer kon doen. Tijdens de wederopbouw werd ze door een moderner schip vervangen. De Biologische Anstalt Helgoland kon pas in 1959 naar haar vestigingsplaats terugkeren.
Naamsverandering
Als opgekalefaterd wrak werd de Makrele in 1950 aan een Noorse zeevaartschool verkocht. Die gebruikte haar bijna dertig jaar als opleidingsschip genaamd Sjøveien. Eind jaren zeventig werd ze doorverkocht en tot eigentijds charterschip verbouwd met plaats voor dertig passagiers. Ze werd herdoopt en heet sindsdien Svalbard, wat Spitsbergen betekent. Jarenlang voer ze met gasten naar die eilandengroep – ontdekt door Willem Barentsz – in de Noordelijke IJszee. Toen ze rond 2000 voor dat werk werd afgedankt, belandde ze als woonschip in Stockholm. Nog was van opgeven geen sprake. Zeven jaar geleden kwam ze in Nederlandse handen, kreeg een nieuw interieur en meerde als ‘boat and breakfast’ af in het Oostelijk Havengebied. De Svalbard is nog steeds in gebruik als logeeradres. Als je haar googelt, kom je als eerste het onvermijdelijke Booking.com tegen met interieurfoto’s en dagprijzen.
Maar intussen heeft ze een nieuwe hoofdbewoner gekregen: de Amsterdamse zanger en liedmaker Douwe Bob. Anderhalf jaar geleden kocht hij de Svalbard. We troffen hem op een voorjaarsmiddag terwijl hij met een hogedrukreiniger schoonschip maakte. Douwe Bob wil de boot waarop hij woont en waar hij trots op is weer haar oude naam geven, Makrele. ‘Maar dan wel in het Nederlands: De Makreel.’
