De Pretoriusstraat van Fokko Kuik

Een van de indrukwekkendste straten van Oost is wat mij betreft de Pretoriusstraat in de Transvaalbuurt. Het is geen volledige winkelstraat, want niet in de hele straat zijn er winkels, maar toch loop ik er altijd graag doorheen. Er is relatief weinig nieuwbouw en de oorspronkelijke huizen zien er vaak indrukwekkend uit met de mooie hoge ramen en fraai metselwerk.

Het gebied van de Transvaalbuurt hoorde tot 1896 nog bij de gemeente Nieuwer Amstel. Eenmaal geannexeerd door Amsterdam werd het vanaf 1900 snel volgebouwd conform het door Berlage ontworpen stratenplan. Op de interessante website joodsamsterdam.nl las ik dat er ruim honderd jaar geleden veel joodse arbeiders vanuit het verkrotte Uilenburg verhuisden naar deze toen nog nieuwe wijk. Op een zeker moment had ongeveer 80 procent van de wijkbewoners een joodse achtergrond. Toch was dat kennelijk niet heel goed merkbaar, omdat veel inwoners nauwelijks meer religieus waren en zeer geassimileerd. Wel waren ze zeer socialistisch en veelal lid van de SDAP. En ze hielden van Ajax heb ik begrepen, want bij thuiswedstrijden liep men vanuit deze buurt gezamenlijk naar Stadion de Meer, vandaar wellicht ook de bijnaam ‘Jodenclub’.

Dat er meerdere socialistische woningbouwverenigingen actief zijn geweest in deze wijk zie je hier en daar nog terug op de gevels. Het Bouwfonds Handwerkers Vriendenkring bouwde voornamelijk woningen joodse Amsterdammers uit gesaneerde krottenbuurten. De Amsterdamsche Coöperatieve Onderwijzers Bouwvereeniging bouwde er voor onderwijzers. Toevallig las ik net deze week in de biografie over Theo Thijssen dat ook deze beroemde onderwijzer en schrijver van het boek Kees de jongen hier lang gewoond heeft.

Een zwarte bladzijde uit de geschiedenis van deze buurt is dat de bezetter hier tijdens de Tweede Wereldoorlog grote razzia’s heeft gehouden. De joodse bewoners werden massaal uit hun huizen gehaald en via het Muiderpoortstation naar Westerbork afgevoerd. Een trieste geschiedenis die we nooit moeten vergeten.

Vijftien jaar geleden werd de buurt als Vogelaarsbuurt aangemerkt vanwege sociaal economische problemen. Er is toen een omvangrijke renovatie in gang gezet en ook nu nog worden er nog hele bouwblokken gerenoveerd, gelukkig meestal met behoud of herstel van karakteristieke elementen. Het levert tijdelijk wel wat hinder op in de vorm van ontoegankelijke stoepen, maar ik denk dat de meeste huizen er over honderd jaar nog gewoon zullen staan.

Midden in de straat ligt het voormalige Pretoriusplein, in 1978 omgedoopt tot Steve Bikoplein. Met mijn kleinzoon kom ik daar niet langs zonder dat hij even de glijbanen heeft uitgeprobeerd. In de zomer worden er ook wel theatervoorstellingen in de open lucht georganiseerd.

Een bijzondere en ook hele fijne winkel is wat mij betreft op nummer 84-86 de ijzerwaren- en doe-het-zelfwinkel van de firma Liefhebber. Welke schroefje, scharniertje, busje verf of gereedschap je ook zoekt, daar hebben ze het. En je krijgt er gratis een degelijk advies bij. Kom daar eens om bij de grote bouwmarkten verderop. De mannen in deze winkel zijn al wel flink op leeftijd dus wacht niet te lang meer om gebruik te maken van de brede sortering en de nuttige adviezen. Want gegadigden om de winkel over te nemen hebben zich nog niet gemeld, begreep ik verleden week.

En als je daar dan toch bent zwaai dan meteen even naar mij en mijn hardwerkende collega’s met onze zwaarbeladen fietsen en postkarren, want sinds een paar maanden zit naast deze fijne winkel het depot van PostNL.

Lees ook
De andere straten van Fokko Kuik