Theatermaker Karina Holla (Theo d’Or 2018) maakte midden in coronatijd een bijzondere voorstelling: Darger – in de werkelijkheid van de onwerkelijkheid. Ze kruipt op indringende wijze in de huid van de Amerikaanse kunstenaar Henry Darger (1892 – 1973). Deze outsider kunstenaar – die nauwelijks scholing genoot, laat staan een kunstopleiding volgde – werkte in het verborgene aan een oeuvre waarin hij de demonen uit zijn jeugd op unieke wijze vormgaf. We spreken Karina Holla over Darger aan de vooravond van ‘alweer zo’n ellendige persconferentie’.
Hella de Groot | Foto Joshua Walter
Hoe kwam je met Henry Dargers werk in aanraking?
Het was jaren geleden, in New York, bij (kunstinstelling) DIA, daar zag ik een tekening van hem. Op de tekening zag je een elfachtig figuurtje, heel lieflijk getekend, op het zoetige af. Het wonderlijke was dat het elfje mannelijke geslachtsorganen had, zonder dat het een seksuele lading leek te hebben. Ik was meteen geïntrigeerd, heb een documentaire over Darger gezien en ben alles over hem gaan lezen. Als kind was hij een aantal keren in katholieke internaten geplaatst waar hij verschrikkelijke dingen heeft meegemaakt: pesten, misbruik… Als volwassene werkte hij fulltime als schoonmaker in een ziekenhuis, ’s nachts creëerde hij in een geïllustreerde roman een fantasiewereld vol idyllische verschrikkingen. Hij schilderde op behangrollen, voor schilderspapier had hij geen geld. Op een klein kamertje schiep hij die wereld, zonder iemand erover te vertellen. Pas na zijn dood werd het werk ontdekt door zijn huurbaas. Toen bleek die niet zo sociale Henry een groot kunstenaar te zijn geweest. Nu hebben alle internationale kunstinstellingen zijn werk in hun collecties.
Wat trof je het meest in hem?
De enorme eenzaamheid, ook de onstuitbare creativiteit. Hij durfde nooit tegen autoriteiten in te gaan, in zijn werk kon hij dat wel.
Zie je parallellen met je eigen werk?
Een schilder gebruikt een kwast als middel, als theatermaker is mijn lijf dat. En isolement is iets wat we allemaal kennen in coronatijd. Ik heb gelukkig wel goede mensen om me heen. Ik kon deze voorstelling vrij snel maken omdat mensen tijd en zin hadden om mee te werken.
Hoe ontstond deze voorstelling?
Het begint voor mij altijd fysiek, met bewegingsimprovisatie. Henry Darger had de motoriek van iemand die opgesloten zit, maar ook de energie van een kind, dat zijn dingen die ik meeneem in de voorstelling. Bij Darger begon ik bij een muur, als de muur in de kleine kamer waar hij werkte. Dan komen er al improviserend woorden, flarden uit Dargers autobiografie, stemmen van mensen die hij kende, maar ook teksten van Beckett. Een voorstelling groeit vanzelf. Dramaturg Jeroen Kriek is erbij, later komt de muziek (van Rikard Borggård ), waarin zowel het lieflijke als het donkere van Dargers werk doorklinkt. Achter mij worden werken van Darger geprojecteerd.
Je hebt Darger al twaalf keer gespeeld. Hoe waren de reacties?
Hartroerend, staand applaus! We hebben bijvoorbeeld in Mimik gespeeld in Deventer. Ik zeg wel eens: waar je normaliter voor een symfonieorkest speelt is het nu door corona kamermuziek. Na afloop organiseer ik altijd een ontmoeting waar bezoekers feedback geven. Daar komen dingen uit die ik verwerk in de voorstelling. De aanwezigheid van publiek is sowieso geweldig, als ik denk aan de mensen in de zaal begint het bij mij al te tintelen! Ik voel me na de voorstelling nooit moe, altijd opgeladen. Wat wél vermoeiend is in deze tijd: dat je niet dóór kunt spelen, en dat je pas rond zo’n persconferentie weet of je mág spelen. En dan moet je als een dolle alles weer in gang zetten.
Wat doe je als theatermaker als je moet wachten tot je weer mag spelen?
Ik ben bezig met de Engelse vertaling van Darger, ik ga het in Zweden spelen zodra het weer kan. En ik benader hier theaters om Darger te programmeren. Als performer ben je poreus, als je verkoopt moeten je poriën dicht en moet je zakelijk zijn. Verkopen is een vak apart.
Oefen je de voorstelling tussendoor?
O ja, de tekst loop ik regelmatig door. Maar ik begin er pas bij te bewegen als er mensen in de zaal zitten (schiet in de lach).
Karina Holla’s Darger is op 11 en 12 februari te zien in het Plein Theater in Oost
