De negentiende eeuw kende – twee eeuwen na het overlijden van Rembrandt – een herleving van zijn tekenkunst. Rembrandt Revival, heet de expositie in Museum Het Rembrandthuis, naar de heropleving van de etskunst: Etching Revival. Deze stroming – gericht op de artistieke uiting en niet op reproductie – was tegelijkertijd een Rembrandt Revival. Een zeer gulle schenking van maar liefst vierhonderd prenten en tweehonderd grafische werken in boeken en tijdschriften is de aanleiding voor een bijzondere expositie.
Anne-Mariken Raukema
Wie een grote overzichtstentoonstelling verwacht, komt bedrogen uit. Twee verdiepingen in het intieme Rembrandthuis zijn ingericht met zeventig nieuwverworven prenten uit de grote collectie die Neeke Fraenkel-Schoorl (1942) van jongs af aan verzamelde. De tentoonstelling is thematisch ingericht en binnen elk onderwerp brengt een originele ets van Rembrandt de samenhang aan tussen de prenten die tussen 1850 en 1940 ontstonden.
Verzamelaarster
Fraenkel-Schoorl bleef haar hele leven onder de radar als collectioneur. Dat haar privébezit nu in openbaar bezit is gekomen is bijzonder. Ze studeerde kunstgeschiedenis en werkte als expert grafiek bij Sotheby’s. Gaandeweg ontwikkelde ze een voorliefde voor de prenten van de Amerikaan James Abbot McNeil Whistler; een van de kernfiguren uit de Etching Revival. Af en toe kon ze iets van haar werkgever kopen, als het niet werd geveild. Meer kocht ze bij gespecialiseerde zaken als De Drie Torentjes in de Gravenstraat. De verzamelaarster is erg blij dat haar collectie als geheel bij elkaar blijft.
Rembrandtverering
Omstreeks 1900 was de aandacht voor de meester van de gouden eeuw al lang gaande. Het Rembrandtplein had zijn naam al gekregen en het standbeeld even verderop stond er ook al. In de Westerkerk werd een rede uitgesproken waarin de verering van Rembrandt vanaf spatte. In zijn tijd waren Van Rijns werken vooral in trek bij een handvol verzamelaars. De interesse tweehonderd jaar later werd veel breder gedragen. Het ontstaan van het Rembrandthuis zelf dateert uit die periode. Het kwam voort uit een particulier initiatief om het woonhuis van de schilder te behouden.
Mogelijkheden en beperkingen
Etsen is een vrij ingewikkelde techniek, die ook vraagt om samenwerking met professionele drukkers. Er is geen sprake van een eenzame kunstenaar op een zolderkamer. De prenten geven een impressie van de werkelijkheid. Ze zijn vaak tot op zeker niveau abstract, omdat de techniek in zwart-wit is. Met name donkere stukken vragen veel tijd en energie van de maker. Hoewel de artisticiteit voorop stond en niet de reproductie, werden er van elke ets toch enkele tientallen afdrukken gemaakt, maar zeker niet meer. Een mooi voorbeeld van een vriendschap die uit samenwerking ontstond is het visitekaartje dat Felix Bracquemond maakte voor de bevriende drukker Delâtre.
Bijzonder is de plaats die voor vrouwen is ingericht, een van de gekozen thema’s. Een aantal vooruitstrevenden als Käthe Kollwitz, Berthe Morisot en Mary Cassatt kregen weliswaar de kans om zich te ontwikkelen als tekenaar, etser en lithograaf, maar de tegenwerking was ook groot.
Parijs en Londen
In de thema’s ‘Land en stad’ en ‘Internationaal’ is te zien dat de twee hoofdsteden Londen en Parijs weliswaar magneten waren als het om de eigentijdse prentkunst ging, maar ook dat buitenlandse kunstenaars naar Amsterdam kwamen, de stad van Rembrandt. Hier werden landschappen getekend die ook voor de grote meester als inspiratie hadden gediend. Kunstenaars als William Palmer Robins en Auguste Lepère beeldden de dynamiek van de moderne stad uit, maar werden nergens idyllisch. De 17e-eeuwse molens maakten plaats voor de nieuwe industrieën. Later zou de Etching Revival zich ook naar de Verenigde Staten verspreiden.
De tentoonstelling Rembrandt Revival is een echte aanrader. Te zien van 11 juni t/m 30 oktober 2022 in Museum Het Rembrandthuis aan de Jodenbreestraat 4.
Check www.rembrandthuis.nl
