In de reeks Verborgen verleden over gebouwen en objecten in Oost en hun roemrijke verleden ditmaal de Elisabeth Otter-Knoll Stichting, ofwel het ‘Dames Gesticht’. Het robuuste pand is gelegen aan het Eikenplein.
Méland Langeveld | Foto Egbert van Zon
Elisabeth Otter-Knoll (1818-1900) bouwt door een aantal erfenissen een flink vermogen op. In haar testament is de bestemming van dit vermogen vastgelegd: ‘Het is mijn verlangen in het leven te roepen een Stichting voor fatsoenlijke Dames die onvermogend en zonder eigen schuld niet in staat zijn in hun eigen onderhoud te voorzien.’ Elisabeth’s opvatting is dat er voor vrouwen uit de ‘mindere stand’ genoeg hofjes zijn. Ze benoemt deze Stichting tot enig erfgenaam.
In 1894 koopt ze een terrein aan het Eikenplein. De Elisabeth Otter-Knoll Stichting is in het leven geroepen om het pand voor deze ‘fatsoenlijke Dames uit de deftige stand’ te realiseren. In diverse testamenten heeft Elisabeth voorgeschreven wat haar wensen zijn voor het gebouw. Ook heeft ze gedetailleerd aangegeven hoe het eruit moet zien. Het resultaat is het pand aan het Eikenplein, ontworpen door de Amsterdamse architect Jan van Looy, dat uiteindelijk in 1912 in gebruik is genomen.
Chique inrichting
De officiële eerste steen is in maart 1905 gelegd, eind 1911 is de bouw gereed. In de laatste jaren is vooral aan de binnenzijde gewerkt.
Het pand is gebouwd als luxueus rusthuis voor zestien ongehuwde of gescheiden kinderloze vrouwen, ouder dan 55 en liefst van protestantse huize. Bovendien dienen de dames buiten hun schuld om niet in staat te zijn om in hun onderhoud te voorzien. Naast woonruimte ontvangen ze een jaarlijkse toelage om van te leven. De dames moeten wel over een eigen jaarlijks inkomen van minimaal 500 gulden beschikken, de stichting vult dat met 500 gulden per jaar aan. En het entreegeld is eveneens 500 gulden, maar daarna is dan ook alles vrij voor de welgestelde dames.
Het pand bestaat uit zestien wooneenheden, een eet- en conversatiezaal en een regentenkamer. Alle woningen hebben een kleine entree, een zit- en slaapkamer en toilet, met een raam aan de straatkant. De kamers zijn chic gemeubileerd. Aan de ene kant van de ingang aan het Eikenplein bevindt zich de regentenkamer in Empire-stijl en aan de andere zijde de directeurswoning, met daarachter de binnentuin. In de achtervleugel bevinden zich de eetkamer, de conversatiezaal in Louis XVI-stijl en een tweede conversatiezaal in Queen Anne-stijl en een leeszaal. Voor het houden van feesten kunnen deze zalen door schuifdeuren tot één grote zaal worden gemaakt. In de kelder bevinden zich de provisiekamers, de keukens en de centrale verwarming.
Een nieuw gebouw
In de jaren zestig veranderen de opvattingen over ouderenhuisvesting. Ook het ‘Dames Gesticht’ voldoet op den duur niet meer aan de eisen. Er komt een nieuw gebouw van de Elisabeth Otter Knoll Stichting dat in 1982 is geopend. Het is een algemeen verzorgingshuis gecombineerd met aanleunwoningen, aan de Loowaard in Buitenveldert. Wederom chic ingericht. De inrichting van de regentenkamer van het pand aan het Eikenplein met de mooiste stukken van Elisabeth is meeverhuisd naar de nieuwe regentenkamer en een groot portret van haar siert de hal.
Het gebouw aan het Eikenplein is destijds voor een symbolisch bedrag verkocht aan woningbouwcorporatie Het Oosten, nu Stadgenoot. De corporatie verhuurt in de rechtervleugel individuele wooneenheden, in de linkervleugel zit een woongroep en aan de voorkant rechts is een gemeenschappelijke huiskamer met een kookeiland. In de vroegere eet-, conversatie- en leeszaal was een artotheek, later het CBK, dat uiteindelijk naar de Oranje Vrijstaatkade verhuist. Nu hebben er twee ondernemingen een kantoor.
Meer ‘Verborgen verleden’
Voor Geluiden uit Oost sprak Anita Boelsums met enkele leden van de woongroep Knoll. Ze maakte er een podcast van – Chateau Knoll – die te beluisteren is op oost-online en geluidenuitoost.nl.
