Het kleinste museum ter wereld, wie kent het niet? Perron Oost. Het staat op de Cruquiusweg en maakt deel uit van een bijzonder monument, bestaande uit een stuk perron met opzichtershuisje, spoorrails en een oude treinwagon. Twee rijen parasolplatanen aan weerszijden van het spoor geven het monument de uitstraling van een ouderwetse, statige laan.
Steven van Galen
Het geheel werd in 1993 ontworpen door Joep van Lieshout als eerbetoon aan het industrieel verleden van het Oostelijk Havengebied. In het opzichtershuisje van ongeveer 6 vierkante meter is sinds 2013 museum Perron Oost gevestigd. Via de drie ramen zijn de tentoongestelde kunstwerken dag en nacht te bezichtigen. Op dit moment zijn dat foto’s die jongeren uit de buurt maakten tijdens een workshop Street Photography.
Anet Wilgenhof is vanaf de opening van het museum curator en creatief directeur. Gedreven vertelt ze over de circa tachtig activiteiten, van tentoonstellingen tot performances, van maaltijden tot rondleidingen en dansvoorstellingen, die ze de afgelopen jaren met haar medewerkers heeft georganiseerd.
‘Het is een avontuurlijk museum met steeds andere dingen, maar een paar thema’s komen in een of andere vorm vaak terug,’ vertelt ze. ‘Het monument zelf kan onderwerp zijn van een tentoonstelling. Ook het thema ‘aankomst en vertrek,’ dat sterk met dit gebied is verbonden, komt vaak terug in onze programmering. En natuurlijk de verhalen van mensen uit de buurt. De huidige tentoonstelling past in die traditie, want ook die beelden vertellen verhalen van buurtgenoten,’ vertelt Anet terwijl we in het museum de tentoongestelde foto’s, straatbeelden van Amsterdam, bekijken.
‘We zijn een beschouwend museum, nemen geen politieke standpunten in,’ vervolgt ze, ‘we zijn niet activistisch en we hebben niet de intentie om mensen te overtuigen.’ Zichtbaar geraakt vertelt ze daarop over de twee keer dat er ruiten werden ingegooid bij het museum, beide keren toen er Joodse verhalen centraal stonden. ‘We besloten de ruit niet meteen te herstellen, en zo maakten we het gebarsten raam onderdeel van de tentoonstelling en van het verhaal dat we wilden vertellen,’ licht Anet toe. ‘Maar sinds we hier zitten is er geen vandalisme meer rond het huisje,’ stelt ze tevreden vast, ‘het stadsdeel is verantwoordelijk voor het onderhoud en dat doen ze prima.’
Aangrijpend en ontroerend is het verhaal dat Anet vertelt over de tentoonstelling die ze in 2021 organiseerde over de Ranchi-baby’s. De Ranchi was een van de schepen waarmee Indische Nederlanders vanuit Indonesië in 1950 terugkeerden naar Nederland, vlak nadat de voormalige kolonie onafhankelijk werd. De reis duurde ongeveer een maand, onderweg werden zevenendertig baby’s geboren, dertien van hen werden genoemd naar de Ranchi.
Voor Perron Oost traceerde radiojournalist Joost Wilgenhof alle Ranchi-baby’s, in samenwerking met het nabij gelegen Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis werd een tentoonstelling, een lezing en een audio-event georganiseerd met veel voormalig Ranchi-baby’s als gast. Het programma van de Ranchi heeft tussen 2019 en 2022 meerdere exposities gehad, in 2019/2020/2021 in Perron Oost en in 2022 in het Amsterdam Museum. Net als veel andere tentoonstellingen en events van Perron Oost is het verhaal van de Ranchi-baby’s, uitstekend gedocumenteerd en geïllustreerd met prachtige foto’s, terug te vinden op de site van het museum.
Ook online te vinden, en vervaardigd door Perron Oost: de fraaie audiotour Het Verdwenen Spoor. De tour leidt de luisteraar vanaf Museum Perron Oost via 26 punten langs de rijke geschiedenis van Cruquiuseiland. Je komt er de mooiste verhalen tegen, veelal verteld door (oud-)bewoners van het eiland. Verhalen over de veemarkt, het slachthuis, het Bloedkanaal, zo genoemd omdat het abattoir daarin het afval, veelal bloed, loosde. Je hoort er verhalen over café Boulevard en over de Fietsamerikaan, een obsessief verzamelaar van oude fietsen die zich achter de oude verffabriek van Sigma had gevestigd. Totdat hij op een dag door de politie werd meegenomen met, naar verluidt, een fietswrak op zijn schouder.
De audiotour Het verdwenen spoor eindigt op de kop van Cruquiuseiland, waar tot 2017 de metaalhandel Magnus Metaal zat, opgericht door de uit Duitsland voor de Nazi’s gevluchte metaalhandelaar Josef Arjeh Magnus. ‘Na 1933 waren er steeds meer chicanes en ingrijpen van de Gestapo’, vertelt zijn zoon in de audiotour met aandoenlijk Duits accent. ‘Langzaam maar zeker werd het steeds moeilijker en dat leidde tot het vertrek van het bedrijf uit Hamburg.’
De audiotour en de activiteiten van het fysieke museum vormen samen een prachtig stukje cultuurgeschiedenis van het Oostelijk Havengebied. Ook online te vinden: een uitgebreid en mooi verzorgd overzicht in beeld en geluid van de vele activiteiten in en rondom Perron Oost: van de jaarlijkse vrijheidsmaaltijd (5 mei) tot de recente, prachtige tentoonstelling Drijvend tot leven van Vere van der Veen of – afgelopen zomer – de workshop Wilgendruppels maken. Op de website van het museum is het allemaal te vinden.
Als we na het gesprek voor de deur van het museum afscheid nemen, ben je je als bezoeker eens te meer bewust van de historische grond waarop je staat. Ooit was dit het terrein van handelaren in vee en producten uit de Oost en van rederijen met lijndiensten op Indonesië, Suriname en de Verenigde Staten. Nu wordt er op de kop van Cruquius gebouwd aan een nieuw hoofdstuk voor het eiland. Terwijl Anet de deur van Perron Oost dichtdraait, zegt ze: ‘Bij de programma’s die we hier organiseren, staat één vraag centraal: ‘Waarom hier?’
