Home Dwars nieuws Hoe meer slimme mensen hoe beter?

Hoe meer slimme mensen hoe beter?

0

In Een klein land met verre uithoeken onderzoekt Floor Milikowski de ongelijke economische kansen in Nederland. ‘De Rijksoverheid bekommert zich nauwelijks om de verre uithoeken van ons land in vergelijking met de Randstad.’

Arie van Tol | Foto Frank Schoevaart | Dwars

Van wie is de stad? Dat was het vraagstuk waarover Floor Milikowski twee jaar geleden sprak bij de talkshow in Jungle Amsterdam. Haar boek met die titel was net uit. Nu komt ze terug in de talkshow van 10 september. De verhalen in haar nieuwste boek, Een klein land met verre uithoeken, verschenen deels al in de Groene Amsterdammer. Geograaf Milikowski is geboren en getogen in de Watergraafsmeer. Op een hete dag hebben we een plekje in de schaduw gezocht bij de fontein aan de Hogeweg.

Geen politiek
Milikowski weegt zorgvuldig af hoe ze meningen laat doorsijpelen in haar teksten. ‘Het boek over Amsterdam was bij nader inzien misschien toch iets te politiek. Hoewel dat juist ook de kracht van het boek is. Maar dit keer ben ik nadrukkelijker minder politiek gebleven. De kloof tussen stad en land is op dit moment een heel explosief onderwerp en ik wilde voorkomen dat het een politiek speeltje wordt. Doel van het schrijven van de verhalen is een objectief beeld te schetsen, dat uitnodigt tot gesprekken die juist wel heel erg gaan over politieke keuzes.’

Een klein land met verre uithoeken is geen anti-liberaal manifest geworden, maar de verhalen gaan wel over de pijnpunten van het liberalisme en het individualisme. Milikowski: ‘De ongelijke kansen tussen regio’s zijn in veel andere landen schrijnender. Dat mag geen reden zijn de verhoudingen in ons land niet kritisch onder de loep te nemen.’

Wildlands
De retoriek dat Amsterdam niet zonder (massa)toerisme kan, heeft op regionaal niveau een Emmense variant. In één van de eerste hoofdstukken beschrijft Milikowski de ambitieuze plannen om Emmen en haar dierenpark voor krimp en gedwongen einde te behoeden. Maar Wildlands, Adventure Zoo Emmen, genereert niet het gehoopte en benodigde aantal bezoekers. De gemeente stak heel veel geld in het project – centrum en dierenpark kregen een totaal ander gezicht – en elk jaar opnieuw staan politici voor de vraag of verliezen nog langer gedekt gaan worden. Milikowski: ‘Bewoners morren omdat er geen geld is voor andere initiatieven en ook de bezoekers van Wildlands zijn niet erg enthousiast. Wel positief en blij zijn ze in Emmen over het nieuwe stadsplein dat is aangelegd om het park bereikbaar te maken.’

Waar Emmen een poging doet het imago en de werkgelegenheid een nieuwe impuls te geven is Delfzijl een voorbeeld van een gemeente die haar verlies neemt. Milikowski: ‘De krimp is onvermijdelijk volgens de bestuurders. Er zijn al duizenden sociale huurwoningen gesloopt om structurele leegstand te voorkomen.’ Is dat niet zonde als je bedenkt dat er landelijk zo’n schaarste is aan woningen voor lage inkomens en statushouders? ‘Er is in die hoek te weinig werkgelegenheid. Mensen kunnen er wel gaan wonen, maar dan hebben ze niets te doen.’

Happy few
In Een klein land met verre uithoeken passeren gebieden als Zuid-Limburg, Eindhoven en omgeving, regio Nijmegen – Arnhem, Kinderdijk en Veenhuizen de revue. In sommige gevallen is er economisch succes, in andere gevallen wordt de achterstand steeds groter. Milikowski constateert: ‘De gebieden zijn elkaars concurrenten. En ze moeten concurreren met de grootstedelijke regio’s. Overal werd de afgelopen decennia vooral ingezet op werkgelegenheid voor hoger opgeleiden en woningen voor diezelfde happy few. Het idee was dat er een trickle-down effect zou zijn waardoor ook middelbaaren laagopgeleiden zouden profiteren.’ Milikowski is daarover niet zo optimistisch: ‘Nieuwerwetse begrippen als eigen kracht, eigen identiteit, kenniswerk en trickle down leiden niet vanzelf tot serieuze kansen voor alle doelgroepen.’ Ze citeert Kim Putters van het Sociaal Cultureel Planbureau: ‘De verschillen tussen kansarm en kansrijk zijn van alle tijd, maar de scheidslijnen worden dieper.’

Krimp
Verschillen in welvaart en kansen zijn er tussen gebieden in Nederland, maar even goed tussen wijken in Amsterdam. Het onderscheid binnen de ring / buiten de ring is populair. In Oost zijn bijvoorbeeld de Transvaalbuurt en de Indische Buurt tot voor kort bestempeld als armere wijken. Milikowski vervolgt: ‘Maar de verdringing is volop gaande. Het adagium is immers: hoe meer slimme mensen op een kluitje hoe beter en de stad moet blijven groeien.’ Als ik vraag of krimp in Amsterdam mogelijk en denkbaar is, antwoordt Milikowski: ‘Misschien gaat de coronacrisis wel voor een omslag zorgen. Doordat er minder expats waren de afgelopen maanden was er voor het eerst sinds jaren sprake van afname van het aantal Amsterdammers. Het is nu moeilijk te zeggen of dit een tijde lijke verandering is of dat het structureel is. In de Verenigde Staten zie je wel een nieuwe trend. Rijke bewoners van de grote steden kopen er nu massaal huizen buiten de stad.’ Cultuur en shoppen Milikowski ziet ook de sociaal-maatschappelijke factoren in de grote steden dan wel de krimpgebieden. ‘Individualisering heeft tot meer eenzaamheid geleid, meer burn-outs, meer psychische ellende. Ongetwijfeld zal die van karakter verschillen tussen een grote stad en een krimpregio. Maar in beide gevallen heeft de ontwikkeling van een verzorgingsstaat naar een participatie samenleving niet geholpen.’

‘De verschillen tussen kansarm en kansrijk worden groter’

Het valt sterk te betwijfelen of eenzaamheid en burn-out er mee teruggedrongen worden, maar opvallend is dat onderzochte regio’s voor nieuw elan altijd denken aan culturele initiatieven en aan nieuwe winkelcentra. In die winkelcentra worden vaak authentieke winkeltjes gepland, maar hoge huurprijzen leiden vervolgens toch vaak tot een winkelgebied met voornamelijk ketens.

Overigens draaien nieuwe economische kansen vooral om het al dan niet vinden van een interessante innovatieve business. Milikowski: ‘Brainport regio Eindhoven is het resultaat van een duidelijke visie en een goede samenwerking tussen de gemeente, het bedrijfsleven en de TU Eindhoven. Het enorme verlies aan banen en het verlies aan imago door de massaontslagen bij Philips en het faillissement van DAF zijn omgezet in nieuw economisch succes.’

Mythe
Milikowski heeft in haar boek ook plaats ingeruimd voor Schiphol. ‘Dat is wel een heel ander verhaal. Het wordt telkens opnieuw voorgesteld alsof verdere groei van Schiphol en de KLM van cruciaal belang zijn voor de Nederlandse economie. Dat is een mythe. Zelfs de coronacrisis heeft nog niet geleid tot een echte omslag. Dit zou juist het moment kunnen zijn om definitief af te stappen van het groeimodel van de luchtvaart en in te zetten op internationale treinverbindingen. Binnen Europa kunnen veel vluchten worden vervangen door de trein. Daar wordt ook wel veel over gesproken, maar er gebeurt concreet nog weinig.’

Van Raptapper tot 1900
‘Dat de overheid zich terugtrok en kleiner werd is niet gunstig geweest voor de meeste regio’s. Lokale bestuurders moesten het vooral zelf doen en kregen nauwelijks beleidsmatige en financiële ondersteuning. Er was geen landelijk krimpbeleid voor de regio’s. Dat er toch successen zijn te noteren is helemaal danken aan betreffende lokale initiatiefnemers.’

En stellig voegt Milikowski daar een andersoortige conclusie aan toe: ‘Krimp-regio’s mogen soms een slechte naam hebben, maar zijn absoluut niet lelijk. Vaak integendeel.’

Het decor van ons gesprek is mooi: de fontein, de rotonde van de Hogeweg, de karakteristieke gevels in de Linnaeusparkweg. Floor Milikowski merkt op: ‘Ook hier is de verandering groot geweest: hier woont nu zoals dat heet de gegoede burgerij. Maar ooit woonden ook in deze straat arbeidersgezinnen. Wij zitten hier in het keurige 1900, op een plek waar nog niet zo heel lang geleden de Ajax-hooligans in de Raptapper zaten.’