Met kunst haalt De Nederlandsche Bank de buitenwereld naar binnen

A tree is one thing, a stone is another is in goed Engels de titel van de eerste tijdelijke kunsttentoonstelling in De Nederlandsche Bank (DNB). Of, liever gezegd, in de Nieuwe Schatkamer van onze nationale geldbewaker. Ook is nu een deel van de forse kunstcollectie van De Nederlandse Bank permanent te zien, op de parterre. Voor de tijdelijke tentoonstelling moet je de reusachtige trap af. Anne-Mariken Raukema sprak met Rosanna van Mierlo, conservator.

 Anne-Mariken Raukema

‘Eind 19^e eeuw is De Nederlandsche Bank begonnen met de aankoop van kunstwerken, omdat directieleden kunst op hun werkkamers wilden’, zo licht Van Mierlo het begin van de collectie toe. Een van de vroege aankopen was  een schilderij van het Rokin van George Hendrik Breitner uit 1896. Intussen is de collectie gegroeid naar 1.300 voorwerpen, die variëren van schilderijen, etsen, foto’s, sculptuur, keramiek, glas, textiel en video’s.

Accentverschillen
In de jaren 60 werd de eerste adviescommissie opgericht, waarin medewerkers zaten, die – met advies van kunsthistorici van, onder andere van het Stedelijk Museum – kunstwerken kozen voor de werkkamers van alle medewerkers. Twintig jaar later ging deze commissie op in een kunstcommissie. Kunst moet breder worden ingezet, vindt deze commissie. Zo kunnen medewerkers kunstwerken uitkiezen voor hun eigen werkruimtes – voor een inspirerende werkomgeving. In de jaren 90 verschoof het accent naar jong talent, werden de eerste opdrachten verstrekt en werden voor het eerst tentoonstellingen georganiseerd. Wie binnen wilde, moest een legitimatie tonen en kreeg een pasje.

Interne samenwerking
Rosanna van Mierlo werkt nauw samen met zeven collega’s van DNB, tezamen de kunstcommissie, met veel variatie in leeftijd, functie en herkomst. ‘Nee, kunst is niet de core business van de bank, maar we zijn hier allemaal van mening dat kunst letterlijk de buitenwereld naar binnen haalt. We krijgen juist veel steun vanuit alle lagen van het bedrijf en hebben geenszins het gevoel dat we ons bestaansrecht moeten verdedigen.’

Coherent geheel
De collectie die in ruim een eeuw tijd is uitgegroeid tot 1300 werken die door heel verschillende mensen werden aangekocht, vormt nog altijd een coherent geheel. Van Mierlo, die dit werk hier nu vier jaar doet, vertelt dat er wel degelijk onderlinge samenhang bestaat. ‘De hoeveelheid werken is te behappen, niet onoverzichtelijk groot. En we zijn actief op zoek gegaan naar verhaallijnen. Drie daarvan zijn vertegenwoordigd in de vaste collectieopstelling. ‘Anders kijken’ slaat op, de menselijke blik, ‘denken en dromen’ gaat over de toekomst en in ‘hier en elders’ staat landschap centraal, in de breedste zin van het woord.’

Wat doet dat portret van Donald Rumsfeld daar dan? Van Mierlo: ‘Dit werk van Jean-Baptiste Maitre dateert van 2014 en heet Donald Rumsfeld with Chevron Pattern. Hij is de Amerikaanse minister van Defensie die na 9/11 een belangrijke rol speelde in de invasies in Irak. Het hangt in de reeks ‘hier en elders’, omdat die het landschap daar verschrikkelijk deed veranderen.

Geen bordjes
Wat meteen opvalt is de rust die heerst op de goud- of amberkleurige buitenwanden van de voormalige kluis. Dat komt deels door de uitgekiende vormgeving en plaats van de objecten, maar ook door het ontbreken van bordjes met toelichting bij elk van de werken. In de winkel (rechts aan het eind, kant van het Westeinde) kun je als bezoeker een van de 150 podcatchers ophalen waarmee je een audiotour door de vaste en tijdelijke opstellingen leiden. ‘We hebben bewust gekozen voor één bord per thema, met daarop nummers die corresponderen van een van de ongeveer vijftig werken (drie keer circa 17) en daar de naam van de maker, het werk en het jaartal. Ook speelt de afstand tot de werken een rol; een balustrade houdt de bezoeker op ruim een meter afstand’, aldus Rosanna van Mierlo.

Leidend bij aankoop van nieuw werk?
Drie thema’s vormen de rode draad door de collectie van De Nederlandsche Bank, maar zijn zeker niet leidend voor nieuwe aankopen. Kwaliteit staat voorop, maar ook moet een werk eigenwijs en experimenteel zijn, bij voorkeur van beginnende kunstenaars – die niet per se jong hoeven te zijn – en een duidelijke verbinding met Nederland (en de Caraïben) hebben; het is immers De Nederlandsche Bank. Een enkele keer, wanneer een opdracht wordt verstrekt, klinkt er een monetaire galm door een werk.

Controverse
De Nederlandsche Bank straalt vertrouwen en degelijkheid uit. Maar kunst is autonoom, en op het inleidend paneel bij de entree staat: ‘Met kunst draagt DNB bij aan het uitwisselen van ideeën en hierover het gesprek met elkaar aan te gaan.’ Maar in de afgelopen jaren zijn er ongetwijfeld werken aangekocht die controversieel zijn. Bijvoorbeeld het schilderij van de expliciet wijdbeens zittende naakte man van Sam Samiee, beneden in de tijdelijke tentoonstelling. Van Mierlo: ‘Kunst moet uitdagen, maar we gaan altijd het gesprek aan met medewerkers die aanstoot nemen aan een bepaald werk. De dialoog is ons doel.’ Ze wordt bijgevallen door senior woordvoerder Frans Middendorff: ‘We hebben flexwerkplekken, dus als je niet naar een bepaald werk wilt kijken, dan kun je vaak ook een andere plek kiezen.’

Persoonlijke voorkeur
Van Mierlo moet wel even nadenken als ik haar vraag naar haar favoriete werk. Dat blijkt achter haar te liggen, in een transparante doos: het gouden broodje van Meschac Gaba, Golden Bread (1998). ‘Het lag heel lang bij Klaas Knot op tafel. Gaba komt uit Benin, waar brood het waardevolst. Hij woont nu in Amsterdam, en Nederland vindt goud het meest waardevol. Ik houd van die tegenstellingen, dat schurende in de kunst,’ licht Van Mierlo haar keuze toe.

En een werk dat haar minder aanspreekt? Hier moet ze nog langer over nadenken. Ze zegt te zijn geschoold in eigentijds feministische kunst en dan liggen de impressionisten erg ver van je bed. Dus die Breitner waardeert ze zeer, het is hoogstaande kunst, maar ze heeft er minder mee, dan met bijvoorbeeld videokunst.

De hamvraag: het budget
Helaas, daar kan ze geen uitsluitsel over doen. Ze noemt het jaarbudget bescheiden, en daar moeten ook restauraties en tentoonstellingen (ontwerp, opbouw) van betaald worden. ‘Het gaat om de focus, niet om hoeveel geld we uitgeven’. En ja, vanzelfsprekend zijn er veel en goede contacten met andere bedrijfscollecties, galeries en musea, kunstenaars en kunstacademies. Het kan alleen maar beter worden, daar in de nieuwe schatkamer. Ga er dus heen!

A tree is one thing, a stone is another is te zien van 14 april tot en met 15 augustus. De entree is gratis, geopend op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur. Check www.denieuweschatkamer.nl