Het tochtje van de IJopener staat in het teken van Rembrandt. We verkennen de Diemer(zee)dijk, een oeroude waterkering die er deels nog is, en gaan op zoek naar plekken waar Nederlands beroemdste schilder over het water moet hebben uitgekeken.
Joost van der Vaart | Foto’s Marcel de Cnock
Het idee voor deze mooie wandel- of fietstocht hebben we geleend van kunstkenner Frits Lugt (1884-1970), die in 1915 zijn werk Wandelingen met Rembrandt in en om Amsterdam publiceerde. In 1998 verscheen, gecombineerd met een tentoonstelling, een nieuwe ‘Lugt’: een informatieve catalogus boordevol kaarten, landschapstekeningen en etsen van Rembrandt en tijdgenoten.
Het zeventiende-eeuwse landschap, het zicht van toen op het IJ en de boerderijen aan de Diemer(zee)dijk bestaan alleen nog in het werk van de schilders die met hun schetsboekje de stad verlieten en de ommelanden verkenden. Rembrandt was een van hen. En hij was de beste. Met een paar lijnen zette hij een wereld neer: een boerderij, een bosje, zeilschepen in de verte – trefzeker en schijnbaar moeiteloos spatten schoonheid en sfeer van het papier.
Het interessante is dat je nog steeds Rembrandts voetspoor kunt volgen. We blijven als buurtblad in Oost en beginnen op een plek die we eerder vermeldden: op het eind van de Zeeburgerdijk, daar waar het oudste pand van de Indische Buurt staat, Herberg Zeeburg. Iets verder is het Amsterdam-Rijnkanaal. Loop of fiets even het talud op en kijk naar links. Daar ligt een stuk kanaaldijk, deel van wat nu de Flevoparkweg heet. Precies hier moet Rembrandt hebben gestaan om schetsen te maken voor zijn ‘Gezicht vanaf de Bocht van de Diemerdijk op Nieuwendam, Schellingwoude en Ransdorp’ (hier afgedrukt). In de vuistdikke catalogus Het Landschap van Rembrandt. Wandelingen in en om Amsterdam wordt opgemerkt dat je in Rembrandts tijd vanaf dit punt een adembenemend uitzicht over het water moet hebben gehad. Anno 2021 is het nog steeds een fraaie plek: het kanaal met de voortjakkerende vrachtschepen, het IJ en de Oranjewerf in de verte en rechts de Amsterdamsebrug. Je kunt hier uren blijven turen.
Vier eeuwen geleden heette de Zeeburgerdijk Diemerdijk. Rembrandt heeft vanaf deze dijk veel tekeningen gemaakt, van het water en van boerderijen. Een stukje noordelijker liep langs het IJ de Kadijk. Beide dijken kwamen samen bij de Bocht, ter hoogte van de middeleeuwse dijkdoorbraak Nieuwe Diep. Daar was een uitspanning waarvan de resten onze tijd hebben 19 gehaald (genoemde Herberg Zeeburg). We volgen vanaf hier het wandel- en fietspad langs het kanaal tot voorbij Diemen. Maar eerst een opfrisser. Ietwat verscholen ligt vlak bij de Nieuwe Vaart, die als verversingskanaal in Rembrandts tijd is aangelegd. Door het verzanden van het IJ werd het moeilijker de grachten door te spoelen. De viezigheid bleef liggen; een lozingskanaal was de oplossing.
We lopen of fietsen langs het Nieuwe Diep en onder de Nesciobrug door naar de afslag (vroeger: ‘afloop’) richting Diemen. Rembrandt was ook hier, getuige zijn tekeningen. Je zou het niet zeggen met die flats overal, maar Diemen is twee eeuwen ouder dan Amsterdam. ‘Wie de weg naar Diemen volgde trof daar een zeer oud kerkdorp aan, ouder dan Amsterdam, dat lange tijd de functie van streekcentrum had vervuld’, vermeldt de catalogus. We volgen het kanaal richting de Uyllanderbrug. Die moeten we over zodat we aan de andere kant de Diemerzeedijk terug kunnen nemen. Voordat je bij de Uyllanderbrug bent, is rechts een natuurgebiedje met schelpenpaden. Volg deze tot de hoge trap die je het brugtalud op voert. Even ademhalen en dan naar boven; brug over, brug af en je staat op de Diemerzeedijk. Het is hier schilderachtig gebleven, om dat toepasselijke woord te gebruiken. Op deze plaats mondt de Diem in het IJmeer uit. Iets verder is Diemerdam/Diemerdammersluis, waar ooit een kustbatterij van de Stelling van Amsterdam stond. Over de dijk loopt nu het Waterkeringpad, een wandelroute van Amsterdam CS naar Huizen. Het IJmeer is net te zien, het dijkje en het uitzicht zijn de moeite waard. Ga verder door het Diemerpark of neem het verborgen pad langs het kanaal. Uiteindelijk kom je bij het Gemeenlandshuis (1726), waar het Hoogheemraadschap lang zetelde.
Vandaar gaan we naar de Amsterdamsebrug, waar we Rembrandts ronde voltooien. Zij die tekentalent hebben, en anderen misschien ook, raden we aan een schetsboek mee te nemen. Voor de Rembrandts van nu en iedereen die dat wil zijn, is op deze route veel te tekenen en nog meer te zien.
