Veerkracht en diversiteit typeren de Transvaalbuurt. Ze heeft een rijke maar ook tragische geschiedenis. Zowel in Amsterdam als in de buurt zelf is dat onvoldoende bekend. Geheugen van Oost wil daar wat aan doen met een film getiteld Transvaal toen en nu, het verhaal.
Jaap Kamerling | Foto Stadsarchief Amsterdam
De film, die later dit jaar gemaakt zal worden, laat de kwaliteit en daadkracht van de huidige buurt zien, laat buurtbewoners aan het woord over de huidige situatie en kijkt terug op de geschiedenis. De Transvaalbuurt is een van de kleurrijkste en levendigste buurten van Amsterdam. Een smeltkroes van culturen, die elkaar inspireren, verdragen, maar niet altijd accepteren. Zij is een architectonische parel, de invloed van Berlage is nog altijd sterk zichtbaar.
Herinnering aan synagoge
Op de hoek Polderweg/Linnaeusstraat stond op de plek van de Mart Stamflat tot 1962 een prachtige Joodse synagoge van architect Jacobus Baars in de stijl van de Amsterdamse School. De sjoel was ook bekend om haar mooie, gebrandschilderde ramen van Leo Pinkhof. Bij de sloop zijn de ramen verwijderd en geschonken aan de synagoge in Ramat Jitzchak in Israël. Met name Sal Tas probeerde de sloop nog te voorkomen, wat helaas mislukte. Geheugen van Oost wil graag een maquette of iets anders, dat herinnert aan deze synagoge.
Gitzwarte geschiedenis
De buurt kende een bizarre tijd: de oorlogsjaren met de ijzingwekkende machinerie om de toenmalige Joodse bevolking via het Muiderpoortstation te deporteren en later uit te roeien. De onlangs uitgekomen film Bezette Stad over de Joodse geschiedenis van de stad besteedt nauwelijks aandacht aan de buurt. Onterecht. Op de beruchte ‘stippenkaart’, gemaakt in 1941 om aan te geven waar Joden woonden, is nagenoeg zwart op de plek van de Transvaal. Tachtig procent was hier Joods. In het begin van de 20e eeuw verliet het Joodse proletariaat de oude Jodenbuurt om zich te vestigen in de toen moderne arbeidersbuurt. Op het Transvaalplein vierden de socialisten 1 mei. Bij de laatste grote razzia op 20 juni 1943 werden in een keer 5000 Joodse bewoners uit hun huis gehaald.
Bewustwording
Amsterdam bestaat volgend jaar 750 jaar. Reden te meer voor het Geheugen om de Transvaalbuurt en zijn bewoners bij een groter publiek onder de aandacht te brengen. Persoonlijke verhalen zullen centraal komen te staan in de film en tonen de diepe impact die de geschiedenis ook nu nog op de buurt heeft. De film kan bijdragen aan meer bewustwording van de rijke historie van de buurt en het versterken van de sociale netwerken.
De inhoud zal langs drie lijnen gaan: de Joodse geschiedenis, de kwaliteit en ontwikkeling van de woningbouw en de stadsvernieuwing. Buurtbewoners en actieve groepen wordt gevraagd een bijdrage te leveren bij het ontwikkelen van de film. Een groep deskundigen zal het project begeleiden. Voor het maken van de film is geld aangevraagd bij Oost Begroot. De stemronde voor de subsidie van Oost Begroot duurt tot 10 juli. Het filmen loopt van oktober tot en met januari. De film zal in mei 2025 gelanceerd worden op een buurtfestival met onder meer een expositie over de buurt, en hopelijk later op het IDFA. Er komt ook een boek over de buurt.
