Regie over eigen energie

Een verwoed vogelaar en bergbeklimmer is ze, Ardine Nicolaï, en als 6-jarige hing ze al posters van vogels boven haar bed. De natuur ligt haar na aan het hart. Die passie is wel nodig om een duurzaam burgerinitiatief als MeerEnergie te laten slagen. Maar het lijkt te gaan lukken nu de gemeente Amsterdam een lening van 2 miljoen euro heeft toegezegd om het project verder te ontwikkelen!

Anita Boelsums | Foto Frank Schoevaart

‘Ik werk samen met een geweldig team’, verklaart ze onmiddellijk, als ik haar in haar woonkamer vraag naar haar lange adem – het project loopt al sinds 2015.  ‘Als we elkaar tegenkomen op straat worden we blij.’  ‘Maar in de eerste plaats vind ik het natuurlijk een héél belangrijk project,’ haast ze zich eraan toe te voegen. ‘Zeggenschap over energie als levensbehoefte moet terug naar de burger.’ Ze heeft het al vaker gezegd, maar het lijkt nu toch echt te gaan gebeuren.

5000 huishoudens

Nog even kort: wat houdt het project MeerEnergie precies in? In 2015 kwamen bewoners in Watergraafsmeer op de gedachte om restwarmte die vrijkomt bij het koelen van het ijs van de nabij gelegen Jaap Edenbaan te gebruiken voor energie in de wijk. Daar bleken uiteindelijk teveel onzekerheden aan vast te kleven, maar het idee was geboren. Gelukkig  bleken de datacenters in het Science Park ook warmte de lucht in te sturen nadat alle computers hun berekeningen hebben gemaakt. Zoals het datacenter Equinix, waarmee MeerEnergie afspraken heeft, dat zeker is van warmtelevering gedurende het hele jaar. En zo kon er een coöperatie opgericht worden met als doel 5000 huishoudens in Middenmeer te voorzien van verwarming en warm water.

Zelf bepalen

‘Met de warmte van het datacenter wordt water op temperatuur gebracht, tot zo’n 70 graden, en via buizen naar de woningen geleid,’ legt Nicolaï uit. ‘De cv-ketel verdwijnt en een ander klein apparaat, een zogenaamde afleverset met warmtewisselaar komt daarvoor in de plaats. De afleverset zorgt ervoor dat deze warmte gebruikt wordt om het water voor cv’s en de douche te verwarmen. Er is dan dus geen gas meer nodig.’ De organisatievorm die gekozen is, een coöperatie, stelt zeker dat het te bouwen warmtenet in handen blijft van bewoners. Geen multinationals en aandeelhouders die tevreden gehouden moeten worden, maar zelf beslissen hoe om te gaan met tarieven of welke duurzame investeringen gedaan kunnen worden. ‘Wij hopen ook een voorbeeld te zijn,’ zegt Nicolaï. ‘Ik vind dat we die hele energietransitie waar iedereen zo de mond van vol heeft, moeten aangrijpen om die kwestie lokaal op te lossen. Een systeem opzetten waarbij de bewoners zelf kunnen bepalen wat er gebeurt. In onze aanpak blijven de winst en de waarde in de wijk!’

Lange adem

Het warmtebedrijf daadwerkelijk opzetten heeft heel wat voeten in de aarde. De ontwikkeling van  het bedrijf zelf – dat zal zo’n twee jaar duren – kan nu eindelijk plaatsvinden dankzij de lening van de gemeente. Hoe kan het dat dat geld zo lang op zich heeft laten wachten? Nicolaï: ‘Ja, dat is ongelofelijk, maar ook weer begrijpelijk achteraf.’ Ze somt op: ‘Iedereen kijkt vol interesse naar ons project, landen in Europa, minister Jetten kent ons, we zijn in de Tweede Kamer uitgenodigd om feedback te geven op het beleid, ik ben gekozen als de warmtetransitiemaker van het jaar, heb jaren naast de wethouder op podia gestaan en dan zei hij: we moeten het samen met burgers doen en dan zei ik: ja ik ben zo’n burger, maar dan gebeurde er weer niets…’ Daar heb je een lange adem voor nodig.

Keuzes

Vanaf het begin is er samengewerkt met Firan, specialist infrastructuren voor nieuwe energie. Zij hebben de business case ontwikkeld en de techniek die nodig is om een en ander te realiseren. ‘Ik herinner me hoe wij samen een projectplan schreven voor de gemeente. Tot diep in de nacht waren we bezig de puntjes op de i te zetten. En toen hoorden we nét voor Kerstmis, op 24 december om kwart voor vijf dat een andere subsidieregeling voorrang kreeg, dat er keuzes gemaakt moesten worden en of wij weer een heel nieuw plan wilden schrijven.’ Ze zucht als ze daaraan terugdenkt. ‘Uiteindelijk ging het er vooral om, denk ik, dat wij als serieuze partner gezien moesten worden door de gemeente. Kunnen burgers dit wel zelf? Men heeft lang de kat uit de boom gekeken. En let wel: wij hebben ons intussen ook geëmancipeerd van goedwillende burgers tot zeer goed geïnformeerde deskundigen.’

Positieve boodschap

Een enquête die  onder de bewoners van Middenmeer werd gehouden wees uit dat er enorm veel belangstelling is voor het project. Vierentachtig procent van de respondenten gaf aan zich waarschijnlijk tot zeker te zullen aansluiten op het warmtenet van MeerEnergie. Dat was een belangrijke positieve boodschap, zowel voor de initiatiefnemers als voor de gemeente.

Het warmtebedrijf kan opgericht worden. Nicolaï: ‘Wat we daarvoor nodig hebben? Een ontwerp, een businesscase, enthousiaste klanten en een bank die bereid is geld te lenen. We hebben vier werksporen: techniek, financiën, organisatie en wijkbereik. Op dit moment werken daar vrijwilligers, maar we zijn bezig met het werven van betaalde krachten. Voor communicatie en participatie hebben we al een plan, maar zoeken we nog één extra persoon.’ Om een haalbaar bedrijf op te zetten is 85% van de bewoners nodig, dat is veel. ‘We zullen ze goed moeten informeren en ook enthousiasmeren.’

Bijeffect

Wat kunnen bewoners er eigenlijk tegen hebben, waarom zouden ze niet meedoen? ‘Tja er is natuurlijk wat gedoe in je huis met het aanleggen van leidingen,’ aldus Nicolaï, ‘en er zijn altijd mensen die nergens aan mee willen doen. Maar daar kun je tegenover stellen dat er sowieso wat moet gebeuren want het gas gaat eruit. Niets doen is alleen maar uitstel. Je kunt op den duur wel een warmtepomp aanschaffen maar daarvoor moet je huis eerst totaal goed geïsoleerd zijn en dat kan behoorlijk in de kosten lopen. Bij onze aanpak kan die isolatie stapsgewijs.’

Verder ziet ze alleen maar voordelen: ‘Je bent zeker dat niet een multinational aan de knoppen zit, dat je alles zelf kunt vaststellen. De prijs van de warmte wordt volledig bepaald door de kosten die het bedrijf moet maken om warmte te geven en niets anders. Bovendien kies je met zo’n collectieve oplossing voor de laagste maatschappelijke kosten. En als bijeffect kan het samen doen een dynamiek geven die de buurt krachtiger maakt: saamhorigheid, elkaar kennen, samen bouwen…’

Loket

Als alles volgens plan verloopt, worden de eerste woningen in 2027 aangesloten. ‘Ik zou het fantastisch vinden als bewoners  in veel meer wijken en gemeenten in Nederland invloed krijgen op hun energiegebruik,’ besluit Nicolaï. ‘We verliezen al de grip op zoveel dingen, alles is vaak zo anoniem. Wat is er mooier dan samen met je buren een warmtebedrijf te hebben en te kunnen zeggen: daar aan de overkant van de straat is het loket.’

Meer weten? meerenergie.amsterdam