Het Wereldmuseum maakt al langer tentoonstellingen die weinig met onze voormalige koloniën te maken lijken te hebben. Daarmee verliest het gaandeweg ook voor mij de oude naam Tropenmuseum, wat als oude huid afvalt. Nu is er ‘Made in China’ te zien, een indrukwekkende en groots opgezette expositie die ook de minder fraaie kanten van het huidige China niet uit de weg gaat. De ontwikkeling van massaproductie begon al 3000 jaar geleden.
Anne-Mariken Raukema
Al lang let ik op de herkomst van producten die ik koop, van lippenbalsem tot knoflook, als het maar niet uit China komt… Dat zal ook na het bezoek aan het Wereldmuseum zo blijven, maar de bezoeker vertrekt er na het zien van de expositie ‘Made in China’ wel met veel meer informatie.
Makersschap
Het is veertig jaar geleden dat er een grote China-tentoonstelling was. Toen vooral met objecten uit de eigen collectie van – toen nog – het Tropenmuseum. De focus van de nieuwe China-tentoonstelling ligt op het heden, gekoppeld aan het verleden voor de nodige context, en op het maken van voorwerpen. Dat is immers van alle tijden en ook onlosmakelijk verbonden met het mens-zijn.
Zeven jaar geleden begon de toen net aangestelde sinologe en nu conservator China Willemijn van Noord na te denken over hoe het eigentijdse China voor het voetlicht te brengen. Verleden jaar promoveerde ze aan de UvA op een onderzoek naar de materiële cultuur en percepties van China in de late zeventiende-eeuwse Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Bewust koos ze voor een carrière in de museale sector, die van het verhalen vertellen, boven een wetenschappelijke loopbaan.
De tentoonstelling is een mooi afgewogen mix van objecten, kunst, mode, foto’s en video’s. Het toont aan dat de eeuwenoude maakcultuur van China nog altijd springlevend is. Uiteenlopende betekenissen van ‘maken’ passeren de revue. In 2023 maakte een delegatie van het Wereldmuseum een goed voorbereide studiereis door China, waarbij China-correspondent Cindy Huijgen onder meer als tolk optrad en een aantal deuren opende. Uren aan filmmateriaal en onnoemelijk veel foto’s werden gemaakt.
In de tentoonstelling zijn drie uur video overgebleven – dus neem de tijd als je een bezoekje gaat brengen. Hedendaagse kunstenaars en ontwerpers als Cao Fei, Susan Fang, Jing He, Ma Ke, Ting Gong en Yang Yongliang zijn te zien, met de kledingstukken, installaties en voorwerpen van keramiek die zij maakten. Een aantal is door het museum aangekocht, en maken deel uit van de tentoonstelling. Eigentijdse draai aan oude tradities.
Hedendaagse Chinese makers reageren met hun werk op de veranderende wereld en Chinese culturele tradities. De kunstenaars, ontwerpers en ambachtslieden in de tentoonstelling tonen hoe zij inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen. Zo reageert modeontwerpster Ma Ke op fast fashion door juist duurzame kleding te ontwerpen die gebruik maakt van traditionele materialen en technieken die in de vergetelheid zijn geraakt. De makers van Yidesign ontwikkelden een methode om keramisch afval – waarvan China jaarlijks 16 miljard kilo voortbrengt – te kunnen hergebruiken.
De industriële revolutie, die duurde van ongeveer 1760 tot 1840, wordt vaak gezien als het beginpunt van massaproductie. De oprichting van de Volksrepubliek China in 1949 en de dood van Mao in 1980 betekenden alleen maar verdere industriële ontwikkeling. In China begon de geschiedenis van massaproductie echter al duizenden jaren eerder.
Zo zijn er al in de derde eeuw voor Christus gestandaardiseerde productielijnen te vinden waar door middel van modulair ontwerp grote hoeveelheden variaties efficiënt geproduceerd konden worden. Een van de bekendste voorbeelden zijn de duizenden terracotta soldaten van de Eerste Keizer (circa 200 v.C.). In de tentoonstelling zijn levensgrote reconstructies te zien, gemaakt met de originele materialen, technieken én kleuren.
Dat de geschiedenis van massaproductie niet louter positieve kanten kent, wordt ook duidelijk. Natuurlijke hulpbronnen worden in recordtempo uitgeput, er is veel milieuvervuiling en mensen worden uitgebuit. De tentoonstelling nodigt uit tot nadenken over de vraag wie de prijs betaalt van goedkope productie en de impact ervan op mens en milieu.
De fotografie van Lu Guang toont de milieuvervuiling in landelijke en industriële gebieden in China. Het videokunstwerk van Cao Fei Whose Utopia belicht op poëtische wijze de menselijke arbeidskracht achter een van de grootste fabrikanten van lampen ter wereld. Migrantenarbeiders schreven niet zelden in dichtvorm over hun werkomstandigheden.
Schrijnend is het relaas van Xu Lizhi, die een gedicht maakte en zich op 24-jarige leeftijd van het leven beroofde. (foto) Het dorp waar tegenwoordig het gros van ’s werelds kerstversiering wordt gemaakt, is al even schrijnend. Kopieerkunst In kunst en ambacht wordt in de westerse wereld veel waarde gehecht aan originaliteit en uniciteit. Kopieën maken vinden wij van lager allooi.
Imiteren en kopiëren heeft in de Chinees cultuur een andere, veel positievere betekenis. Het kent geen waardeoordeel. Het geldt niet als vervalsing, maar als eerbetoon aan de meestermakers van vroeger en de oude cultuur. In het boeddhisme is het maken van kopieën een manier om verdienste te maken en je karma te verbeteren. De ontwikkeling van duplicatietechnieken zoals boekdrukkunst en wrijfprenten hangt dan ook nauw samen met de verspreiding van het boeddhisme in China.
Duplicaties vergroten juist de authenticiteit van het origineel. Kopiëren kan ook innovatie stimuleren en toegang democratiseren. De ‘geblokdrukte schilderingen’ werd in vorige eeuw ontwikkeld om hoogwaardige reproducties te maken van traditionele inktschilderingen. Met een kleine kwikslag en een letter verschil worden sportschoenen nagemaakt: Mikes. Of een shirt genaamd Gncci, de u omgekeerd.
‘Made in China’ is tot en met 31 augustus 2026 te zien in Wereldmuseum Amsterdam, Linnaeusstraat 2.
