In verpleeghuis het Flevohuis van Zorggroep Amsterdam-Oost (ZGAO) nemen kunstenaars de tijd om contact te maken met de bewoners met dementie. ‘Wij gaan mee op reis in hun hoofd.’

Martijn de Waal | Foto’s ZGAO

‘Ik wil met u op reis naar de Weimar Republiek.’ Zo klonk laatst een van de verzoeken die kunstenaar Anet Wilgenhof kreeg van een bewoner van het Flevohuis. Wilgenhof is een van de zes kunstenaars die sinds een aantal jaren in dienst zijn van het verpleeghuis voor mensen met dementie aan de rand van het Flevopark. Doel van hun aanwezigheid is om op nieuwe en andere manieren contact te leggen met de bewoners.

Tijdreizen naar de Weimar Republiek, dat kan natuurlijk niet. Maar, zegt Wilgenhof, je kunt de verbeelding wel op andere manieren prikkelen. Ze nam de bewoner mee naar de kop van het Java-eiland, en liet hem luisteren naar een radio-documentaire over het schip ‘Ranchi’ dat daar een halve eeuw geleden aanmeerde, na een lange reis, uit de Oost. ‘Een goede vriend van deze bewoner kwam uit Indonesië’, vertelt Wilgenhof. Zo bracht haar initiatief een heel gesprek op gang.

Naast Wilgenhof werken er in het Flevohuis onder anderen een musicus, een beeldend kunstenaar, een danseres en een theatermaakster. ‘Kunstenaars brengen een eigen manier van kijken en werken met zich mee’, zegt Liesbeth Bonis, manager in het Flevohuis. Dat stelt hen in staat om bijzondere relaties met de bewoners op te bouwen. Doordat de bewoners niet afhankelijk zijn van de kunstenaars voor hun zorgbehoeftes, is de relatie ook gelijkwaardiger. Wat ook meehelpt: de kunstenaars hebben een minder strak tijdschema dan de reguliere zorgmedewerkers.

Musicus en trombonist Andy Bruce was de eerste. Het Flevohuis stelde hem aan om ‘geluidsbiografieën’ te maken. Voor een voormalige woonbootbewoner nam hij het geluid van klotsend water op. Dat vermengde Bruce met de stem van zijn echtgenote en een door hemzelf gearrangeerde versie van Bridge over Troubled Water – het lievelingslied van de bewoner. ‘Deze mijnheer werd altijd heel stram wakker’, zegt Bonis, ‘zo’n soundscape ontspande hem.’

De bewoners kunnen ook zelf aan de slag. Wilgenhof: ‘Een van de bewoners bleek tijdens een wandeling heel goed te kunnen kijken. Hij beschreef steeds heel gedetailleerd wat hij zag.’ Een mooi aanknopingspunt om met hem te gaan schilderen. ‘Omdat hij vroeger de tijgers had verzorgd bij Circus Boltini, heb ik toen voor hem met een aantal basisstrepen de contouren neergezet van een tijger, en kon hij het verder invullen.’

‘De opdracht van het Flevohuis is heel vrij’, zegt theatermaker Esmeralda Detmers. ‘Kom wanneer je wilt, en bedenk zelf een geschikte aanpak.’ Op de gang kun je Detmers tegenkomen in een vrolijk bloemetjesschort en met een oude koffer waar ze allerlei voorwerpen uit tevoorschijn haalt die kunnen dienen als aanknopingspunt voor een gesprek: een poppetje van een bruidegom, een mini-caravan of een historische foto. ‘Als kunstenaar ben je gewend goed te luisteren. Je herkent bouwstenen in de verhalen van de bewoners, daar kun je weer op voortbouwen.’

‘Als je lijdt aan dementie verdwijn je langzaam in je eigen wereld’, zegt Detmers. ‘Je beleving van tijd verandert, je raakt je vermogen kwijt om je goed uit te drukken, en je verliest de grip op het leven.’ Sommige bewoners komen in een groef terecht; die zitten de hele dag voor zich uit te staren. Of blijven herhalen dat hun man is overleden. ‘Zulke bewoners probeer je uit die monotone sleur te halen. Je probeert ze een prikkel te geven waardoor ze even opleven. En soms moet je de prikkels juist weghalen.’ Samen schilderen geeft bewoners ook weer een gevoel van regie over het eigen leven.

Het is belangrijk om niet met een vooropgesteld plan te komen. ‘Je moet meebewegen met de wereld van de bewoners.’ Detmers vertelt over een mevrouw die over de gang loopt en zegt dat ze naar huis moet, omdat anders haar broers boos worden. ‘Dan kun je zeggen: mevrouw, u bent hier in het Flevohuis, uw broers komen vandaag niet. Of je kunt het gebruiken als aanknopingspunt voor een verhaal. Vertel eens, hoeveel broers heeft u eigenlijk?’

‘Wij gaan mee op reis in het hoofd van de bewoners’, vult Wilgenhof aan. Detmers: ‘We zijn net als Peter Pan. We scheppen een wereld van verbeelding waarin de bewoners avonturen kunnen beleven. Eigenlijk werken we in Neverland.’

In 2024 opent ZGAO – de organisatie achter het Flevohuis – op Oostenburg een nieuw verpleeghuis speciaal voor kunstenaars: het Leven Lief Huis. Daarvoor worden nu kunstenaars geworven  die, naast hun kunstenaarschap, iets willen betekenen in de zorg. Zij worden opgeleid in het Flevohuis en kunnen aansluitend doorstromen naar het Leven Lief Huis.