Eind jaren 90 liep ik regelmatig langs de winkel van De Ode op het KNSM-eiland en vielen me de bijzondere en vaak kleurrijke etalages op. Dood gaan blijft een droevig onderwerp waar we het liever niet te vaak over hebben. Maar met de daar tentoongestelde fraai vormgegeven doodskisten en alternatieve vervoermiddelen zoals een rouwfiets of een loopkoets geven ze er daar bij De Ode een bijna vrolijke twist aan.

Fokko Kuik interviewt bekende en minder bekende, oude en nieuwe ondernemers in Oost.

In 1996 startte Nicole Capaan (1962) samen met haar partner Walther Carpay op de Levantkade 51 hun uitvaartonderneming. ‘We zijn allebei kunstenaars en hadden ons gespecialiseerd in wat grotere beeldhouwwerken, maar daar hadden niet veel mensen de ruimte voor’, vertelt Nicole. ‘Toen we begin jaren 90 eens op een begraafplaats rondkeken viel ons op hoe weinig daar in creatieve zin gebeurde. Dat moet toch ook anders kunnen, bedachten we’.

Het plan ontstond om daar verandering in te brengen, in eerste instantie in de fysieke vormgeving, maar uiteindelijk ook in de rituelen rondom een uitvaart. Aanvankelijk was de winkel bedacht als een combinatie van kunstgalerie en uitvaartonderneming, maar uiteindelijk werd het toch vooral dat laatste. Maar dan wel met ongeveer om de drie maanden een anders ingerichte etalage.

Hun bijzondere initiatief trok al snel behoorlijk wat media-aandacht. ‘Veel mensen zoeken naar een wat persoonlijker manier om afscheid te nemen van hun geliefde, maar weten niet zo goed ‘hoe en wat’ en gaan er pas over nadenken als een afscheid zich plotseling aandient.

Er zijn tegenwoordig heel wat alternatieven voor de vaak sfeerloze aula’s op begraafplaatsen en bij crematoria, maar ook voor de traditionele houten kisten en grafmonumenten uit de standaardcollectie van uitvaartaanbieders. Afscheid nemen kan ook op sfeervollere locatie, zoals een café, een theater of ergens buiten. En voor de saaie houten kist zijn er alternatieven zoals een gevlochten mand of een lijkwade. Ook het vervoer naar de laatste rustplaats hoeft tegenwoordig niet meer in zo’n traditionele lijkwagen, maar kan ook in een eigen auto, op een boot, met een fietskar of met een loopkoets.

Waar nog wel houten kisten worden gebruikt zijn die steeds vaker gemaakt van gerecycled hout, soms van een eigen meubel van de overledene. En ze worden nu vaak fraai gedecoreerd door de nabestaande, met eigen tekeningen en persoonlijke herinneringen.

Met hun inmiddels jarenlange ervaring – vier jaar geleden, bij hun 25-jarig jubileum, hebben ze een inspiratieboek gemaakt – kunnen ze talloze voorbeelden laten zien hoe afscheid nemen van het leven ook anders kan dan vroeger en vooral veel persoonlijker.

‘Veel mensen hebben wel een duwtje in de rug nodig om zich buiten de platgetreden paden van de traditionele uitvaart te begeven. Vaak weten ze wel wat ze niet willen – geen cake, zeggen ze vaak als eerste – maar nog niet zo goed wat en hoe dan wel’, legt Nicole me uit. ‘En er is veel meer mogelijk dan mensen zelf vaak denken. Wij kunnen in beginsel alles voor ze organiseren, maar de mensen kunnen ook heel veel zelf doen als ze dat willen en dat stimuleren we ook omdat dat enorm helpt bij de rouwverwerking.’

Inmiddels is hun oorspronkelijke missie als ‘uitvaartverbeteraars’ behoorlijk geslaagd te noemen. Ook de traditionele uitvaartorganisaties zijn zich aan het vernieuwen en er zijn veel kleine uitvaartverzorgers bijgekomen, die ook meer inzetten op een persoonlijk afscheid op maat. ‘Vooral vaak door vrouwen, dat is wel opvallend in de van oorsprong mannenwereld’, merkt Nicole op. Hoewel iedereen zich zonder diploma uitvaartondernemer mag noemen zijn er tegenwoordig gelukkig wel veel opleidingen, waar je de beginselen van het vak kunt leren.

Ook in de Nederlandse wetgeving op dit terrein zijn er veranderingen op til. De belangstelling voor natuurbegraafplaatsen neemt enorm toe. Ook voor het ‘veraarden’ of ‘humusatie’ van een lijk, waarbij het lichaam in feite wordt gecomposteerd, groeit de interesse. In Duitsland en de VS zijn daar al ervaringen mee opgedaan, in Nederland nog niet. In de nieuw te maken ‘Wet op de lijkbestemming’ worden dit soort mogelijkheden in Nederland wellicht ook vergroot.

Interessant is de mogelijkheid van een zogenaamd voorgesprek, die De Ode biedt. Mensen die ziek zijn, maar ook kerngezonde mensen, die alleen zijn en specifieke wensen hebben met betrekking tot hun latere uitvaart, kunnen bij Ode hun wensen bespreken en laten vastleggen richting hun nabestaanden. ‘Dat kan een opgelucht gevoel geven, al is het dan natuurlijk wel zaak om dat ook tijdig met je vrienden en familie te delen.’

Praten over de dood is in Nederland niet heel gebruikelijk. De Ode, met zijn unieke winkel, heel zichtbaar in het straatbeeld, verlaagt de drempel om te praten over dit onderwerp waar uiteindelijk iedereen mee te maken krijgt.

www.ode-uitvaart.nl | @de_ode_uitvaart (instagram)